پژوهشنامه اصلاح گیاهان زراعی

به منظور ارزیابی ارقام گندم بهاره از نظر تحمل به تنش خشکی با استفاده از شاخص­های مقاومت به تنش، دو آزمایش جداگانه بصورت کرت­های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک­های کامل تصادفی با چهار تکرار در دو سال انجام شد. این پژوهش در دو شرایط آبیاری کامل (شاهد) و تنش خشکی اعمال شده قبل و بعد از مرحله آبستنی است که در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز اجرا گردید. بر اساس عملکرد در شرایط بدون تنش (YP) و تنش (YS)، شاخص­های کمی مقاومت به خشکی از قبیل: شاخص تحمل (TOL)، میانگین بهره­وری (MP)، میانگین هندسی بهره­وری (GMP)، شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص تحمل تنش غیرزیستی (ATI)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص عملکرد (YI)، شاخص مقاومت به تنش خشکی (DI)، شاخص پایداری عملکرد (YSI)، میانگین هارمونیک (HM) و شاخص تحمل تنش تغییریافته (MSTI) (K1STI و K2STI) محاسبه شدند. تحلیل هم‌بستگی عملکرد در محیط تنش و بدون تنش با شاخص­های مقاومت به خشکی نشان داد که MP، GMP، STI و HM مناسب­ترین شاخص­ها برای انتخاب ارقام گندم بهاره در هر دو آزمایش می­باشند. با توجه به این شاخص­ها و عملکرد بالا در دو محیط تنش و بدون تنش و با استفاده از نمودارهای سه­بعدی، متحمل­ترین ارقام کویر، نیک­نژاد، مغان 3، دریا و مرودشت در آزمایش تنش بعد از آبستنی و ارقام کویر، نیک­نژاد، دریا و مغان 3 در آزمایش تنش قبل از آبستنی شناخته شدند. در حالی که حساس­ترین آن‌ها ارقام بهار، سیوند، پارس و بم در تنش بعد از آبستنی و بهار و پیشتاز در تنش قبل از آبستنی تشخیص داده شدند. نمودار چند متغیره بای پلات نیز نشان داد که ارقام مذکور در مجاورت بردارهای مربوط به بهترین شاخص­های مقاومت به خشکی یعنی MP، GMP، STI و HM قرار دارند. هم‌چنین توزیع ارقام در فضای بای پلات وجود تنوع ژنتیکی ارقام نسبت به تنش خشکی را نشان داد. تجزیه خوشه­ای نیز مؤید نتایج مذکور بود.