تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
فرهاد آهک پز1 
، علی اکبر اسدی*2 ، عبدالوهاب عبداللهی3، الیاس نیستانی4 ، فرشته سیف5 ، محمد شریف خالدیان6 ، صابر سیف امیری7 ، بهروز محمدی8 ، تیمور دولت پناه9
، علی اکبر اسدی*2 ، عبدالوهاب عبداللهی3، الیاس نیستانی4 ، فرشته سیف5 ، محمد شریف خالدیان6 ، صابر سیف امیری7 ، بهروز محمدی8 ، تیمور دولت پناه9
1- استادیار بخش تحقیقات غلات، موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، ایران
2- استادیار بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زنجان، ایران
3- استادیار بخش تحقیقات غلات، معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، سرارود ، کرمانشاه، ایران
4- استادیار بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان شمالی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بجنورد، ایران
5- کارشناس بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران
6- کارشناس بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سنندج، ایران
7- مربی بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اردبیل، ایران
8- کارشناس بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زنجان، ایران
9- کارشناس بخش تحقیقات غلات، موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، ایران
2- استادیار بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زنجان، ایران
3- استادیار بخش تحقیقات غلات، معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، سرارود ، کرمانشاه، ایران
4- استادیار بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان شمالی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بجنورد، ایران
5- کارشناس بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان، ایران
6- کارشناس بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سنندج، ایران
7- مربی بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اردبیل، ایران
8- کارشناس بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زنجان، ایران
9- کارشناس بخش تحقیقات غلات، موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، ایران
چکیده: (112 مشاهده)
مقدمه و هدف: با توجه به تنوع موجود در شرایط اقلیمی، مدیریت زراعی و وسعت مناطق کشت جو در کشور و مشاهده عکس‌العمل‌های متفاوت ارقام مختلف به شرایط محیطی، معرفی ارقام پر محصولی که سازگاری وسیع با شرایط متفاوت داشته باشند، دارای اهمیت خاصی است. به دلیل وجود اثر متقابل ژنوتیپ × محیط، شناسایی ارقامی که در شرایط متنوع و مختلف محیطی دارای پایداری مطلوب و عملکرد قابل قبول باشند مشکل است. در این شرایط، بررسی ارقام می‌بایستی در یک دامنه وسیعی از تغییرات محیطی در مکان‌ها و سال‌های متفاوت انجام گیرد تا اطلاعات حاصل از برآورد سازگاری و پایداری عملکرد ژنوتیپ‌ها، معیار مطمئن‌تری جهت توصیه ارقام و کارایی آن ها باشد. روش‌های تعیین اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به دو گروه تک متغیره (پارامتری و ناپارامتری) و چند متغیره تقسیم می‌شوند. هر یک از این روش‌ها جنبه‌های مختلفی از پایداری ژنوتیپ‌ها را نشان می‌دهند و یک روش به تنهایی نمی‌تواند عملکرد یک ژنوتیپ را در محیط‌های مختلف از جنبه‌های مختلف پایداری بررسی کند. هدف از این تحقیق، انتخاب ژنوتیپ‌های امیدبخش جو با عملکرد بالا و پایداری مناسب در شرایط دیم در اقلیم سرد کشور با استفاده از روش‌های تجزیه پایداری تک متغیره پارامتری و ناپارامتری بود.
مواد و روش‌ها: 25 لاین پیشرفته و امیدبخش جو به همراه ارقام شاهد انصار، آبیدر و سرارود ۱ در شرایط دیم و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در ایستگاه‌های تحقیقاتی دیم مناطق سردسیر و سرد معتدل مراغه، کردستان (قاملو)، زنجان (قیدار)، اردبیل، کرمانشاه (سرارود)، شیروان و همدان به مدت سه سال زراعی از سال 1396 تا 1399 مورد بررسی قرار گرفتند. برای بررسی پایداری ژنوتیپ‌ها، از روش‌های تک‌متغیره پارامتری و ناپارامتری استفاده شد. همچنین به منظور ادغام روش‌های تک‌متغیره پارامتری و ناپارامتری از روش شاخص انتخاب ژنوتیپ مطلوب SIIG استفاده شد. در نهایت همبستگی پارامترها با عملکرد و شاخص انتخاب ژنوتیپ مطلوب نیز محاسبه شد.
یافته‌ها: تجزیه واریانس جداگانه در هرکدام از محیط‌ها نشان داد که اثر ژنوتیپ در 12 محیط از 19 محیط مطالعه شده معنی‌دار بود که نشان‌دهنده نوسان عملکرد هر ژنوتیپ از محیطی به محیط دیگر بود. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثرات متقابل سال × مکان و ژنوتیپ × سال × مکان در سطح احتمال 1 درصد و اثر سال در سطح احتمال 5 درصد و اثر مکان و اثر ژنوتیپ در سطح 10 درصد معنی‌دار بود. اثر اصلی محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به ترتیب با 98/69 و 83/10 درصد بیشترین سهم را در مجموع مربعات کل واریانس مشاهده شده در آزمایشات داشتند. تجزیه ابرهارت و راسل ژنوتیپ‌های G1، G4، G5، G8، G9، G10 و G26 را به دلیل برخورداری از کمترین مقدار انحراف از رگرسیون و ضریب رگرسیون نزدیک به یک، به‌عنوان پایدارترین ژنوتیپ‌ها شناسایی نمود؛ در نهایت با در نظر گرفتن عملکرد، ژنوتیپ‌های G9 و G10، به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار با عملکرد بالا معرفی شدند. بر اساس ضریب رگرسیون خطی فینلی و ویلکینسون ژنوتیپ‌های G4، G6، G9، G11، G12، G15، G17، G20، G27 و G28 دارای ضریب رگرسیون نزدیک به یک بودند که نشان می‌دهد این ژنوتیپ‌ها دارای سازگاری عمومی به محیط‌ها هستند. بر اساس شاخص‌های اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا ژنوتیپ‌های G8، G19، G10، G20، G9، G4، G26 و G1 به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار شناسایی شدند. بر اساس ضریب تغییرات محیطی ژنوتیپ‌های G10، G1، G8، G23، G13، G2 وG5 دارای کمترین مقدار ضریب تغییرات بودند. براساس روش پلاستد و پترسون ژنوتیپ‌های G10، G20، G19 و G9 به عنوان ژنوتیپ های پایدار با عملکرد بالا انتخاب شدند. در روش پلاستد ژنوتیپ‌های G10، G20، G19 و G9 با کمترین سهم در ایجاد اثر متقابل و دارا بودن عملکرد مطلوب به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار و پر محصول معرفی شدند. براساس روش لین و بینز ژنوتیپ‌های G15، G6، G21، G19، G20، G7 و G9 دارای کمترین میزان این آماره بودند و به‌عنوان پایدارترین ژنوتیپ‌ها معرفی شدند. بر اساس روش مجموع رتبه کانگ ژنوتیپ‌های G20، G19، G10، G9 وG22 با کمترین مجموع رتبه به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار انتخاب شدند. بر اساس پارامترهای ناصار و هیون ژنوتیپ‌های G8، G9، G10، G1، G20، G19 وG21 و بر اساس پارامترهای تنارازو ژنوتیپ‌های G8، G9، G10، G1، G19 و G22 با کمترین میزان رتبه به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار انتخاب شدند. در نهایت براساس شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده‌ال، ژنوتیپ‌های G10، G9، G19، G22 و G20 دارای نزدیکترین مقدار به عدد یک بوده و عملکردی بالاتر از میانگین کل داشتند؛ بنابراین به‌عنوان پایدارترین ژنوتیپ‌ها انتخاب شدند.
نتیجه‌گیری: براساس شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده‌ال (شاخصSIIG )، ژنوتیپ‌های G10، G9، G19، G22 و G20 دارای نزدیکترین مقدار به عدد یک بوده و نیز عملکردی بالاتر از میانگین داشتند؛ بنابراین به عنوان پایدارترین ژنوتیپ‌ها انتخاب شدند. همچنین استفاده از شاخص SIIG با توجه به همبستگی بالا با تمامی شاخص های مورد استفاده جهت جمع‌بندی نتایج حاصل از شاخص‌های پایداری پارامتری و ناپارامتری توصیه می‌شود.
مواد و روش‌ها: 25 لاین پیشرفته و امیدبخش جو به همراه ارقام شاهد انصار، آبیدر و سرارود ۱ در شرایط دیم و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در ایستگاه‌های تحقیقاتی دیم مناطق سردسیر و سرد معتدل مراغه، کردستان (قاملو)، زنجان (قیدار)، اردبیل، کرمانشاه (سرارود)، شیروان و همدان به مدت سه سال زراعی از سال 1396 تا 1399 مورد بررسی قرار گرفتند. برای بررسی پایداری ژنوتیپ‌ها، از روش‌های تک‌متغیره پارامتری و ناپارامتری استفاده شد. همچنین به منظور ادغام روش‌های تک‌متغیره پارامتری و ناپارامتری از روش شاخص انتخاب ژنوتیپ مطلوب SIIG استفاده شد. در نهایت همبستگی پارامترها با عملکرد و شاخص انتخاب ژنوتیپ مطلوب نیز محاسبه شد.
یافته‌ها: تجزیه واریانس جداگانه در هرکدام از محیط‌ها نشان داد که اثر ژنوتیپ در 12 محیط از 19 محیط مطالعه شده معنی‌دار بود که نشان‌دهنده نوسان عملکرد هر ژنوتیپ از محیطی به محیط دیگر بود. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثرات متقابل سال × مکان و ژنوتیپ × سال × مکان در سطح احتمال 1 درصد و اثر سال در سطح احتمال 5 درصد و اثر مکان و اثر ژنوتیپ در سطح 10 درصد معنی‌دار بود. اثر اصلی محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط به ترتیب با 98/69 و 83/10 درصد بیشترین سهم را در مجموع مربعات کل واریانس مشاهده شده در آزمایشات داشتند. تجزیه ابرهارت و راسل ژنوتیپ‌های G1، G4، G5، G8، G9، G10 و G26 را به دلیل برخورداری از کمترین مقدار انحراف از رگرسیون و ضریب رگرسیون نزدیک به یک، به‌عنوان پایدارترین ژنوتیپ‌ها شناسایی نمود؛ در نهایت با در نظر گرفتن عملکرد، ژنوتیپ‌های G9 و G10، به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار با عملکرد بالا معرفی شدند. بر اساس ضریب رگرسیون خطی فینلی و ویلکینسون ژنوتیپ‌های G4، G6، G9، G11، G12، G15، G17، G20، G27 و G28 دارای ضریب رگرسیون نزدیک به یک بودند که نشان می‌دهد این ژنوتیپ‌ها دارای سازگاری عمومی به محیط‌ها هستند. بر اساس شاخص‌های اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا ژنوتیپ‌های G8، G19، G10، G20، G9، G4، G26 و G1 به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار شناسایی شدند. بر اساس ضریب تغییرات محیطی ژنوتیپ‌های G10، G1، G8، G23، G13، G2 وG5 دارای کمترین مقدار ضریب تغییرات بودند. براساس روش پلاستد و پترسون ژنوتیپ‌های G10، G20، G19 و G9 به عنوان ژنوتیپ های پایدار با عملکرد بالا انتخاب شدند. در روش پلاستد ژنوتیپ‌های G10، G20، G19 و G9 با کمترین سهم در ایجاد اثر متقابل و دارا بودن عملکرد مطلوب به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار و پر محصول معرفی شدند. براساس روش لین و بینز ژنوتیپ‌های G15، G6، G21، G19، G20، G7 و G9 دارای کمترین میزان این آماره بودند و به‌عنوان پایدارترین ژنوتیپ‌ها معرفی شدند. بر اساس روش مجموع رتبه کانگ ژنوتیپ‌های G20، G19، G10، G9 وG22 با کمترین مجموع رتبه به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار انتخاب شدند. بر اساس پارامترهای ناصار و هیون ژنوتیپ‌های G8، G9، G10، G1، G20، G19 وG21 و بر اساس پارامترهای تنارازو ژنوتیپ‌های G8، G9، G10، G1، G19 و G22 با کمترین میزان رتبه به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار انتخاب شدند. در نهایت براساس شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده‌ال، ژنوتیپ‌های G10، G9، G19، G22 و G20 دارای نزدیکترین مقدار به عدد یک بوده و عملکردی بالاتر از میانگین کل داشتند؛ بنابراین به‌عنوان پایدارترین ژنوتیپ‌ها انتخاب شدند.
نتیجه‌گیری: براساس شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده‌ال (شاخصSIIG )، ژنوتیپ‌های G10، G9، G19، G22 و G20 دارای نزدیکترین مقدار به عدد یک بوده و نیز عملکردی بالاتر از میانگین داشتند؛ بنابراین به عنوان پایدارترین ژنوتیپ‌ها انتخاب شدند. همچنین استفاده از شاخص SIIG با توجه به همبستگی بالا با تمامی شاخص های مورد استفاده جهت جمع‌بندی نتایج حاصل از شاخص‌های پایداری پارامتری و ناپارامتری توصیه می‌شود.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
