تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
مهرزاد احمدی*1، علی اکبر قنبری1، مریم محمودی1، سیمین طاهری اردستانی1، معصومه پوراسماعیل فوشازاده1، فرنگیس قنواتی1
1- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
چکیده: (95 مشاهده)
چکیده
مقدمه و هدف: نخودفرنگی (Pisum sativum L.) چهارمین گیاه مهم از گروه حبوبات در جهان است که به صورت نخود خشک، نخود سبز و نخود علوفه‌ای مصرف می شود. این گیاهی یک ساله، خود گرده افشان و دیپلوئید (2n = 2x = 14) است که به عنوان یک محصول باغی و مزرعهای به طور گسترده در سراسر مناطق معتدل جهان کشت میشود. این گیاه با وجود این که از دیرباز در ایران کشت میشده است، اما مطالعات اندکی بر روی ژنوتیپ‌های جمع آوری شده در ایران و خصوصیات و تنوع ژنتیکی آنها در دسترس می‌باشد. با توجه به تمایل کشاورزان به کشت ارقام خارجی، نمونه‌های موجود در کشور مورد فرسایش شدیدی قرار گرفته و بسیاری از نمونه‌های موجود در کلکسیون سبزی و صیفی بانک ژن یونیک بوده و امکان پیدا کردن این نمونه‌ها در عرصه نمی‌باشد. این نمونه‌ها معمولا به شرایط آب و هوایی و آفات و بیماری کشور سازگار بوده و در توسعه کشت پایدار اهمیت به سزایی دارند. بنابراین نمونه‌های کلکسیون نخودفرنگی بانک ژن از اهمیت ویژه برخوردار است. در این تحقیق به بررسی تنوع ژنتیکی نمونه‌های نخودفرنگی بانک ژن پرداخته شده است.
مواد و روش‌ها: در این بررسی، 63 نمونه نخودفرنگی به همراه پنج رقم تجاری Utrillo, Wando, Mr. big, Alderman, Rondo در سال 1399-1400 در مزرعه پژوهشی بانک ژن گیاهی ملی ایران (موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر) به صورت طرح آگمنت در هفت بلوک کشت شده و مورد ارزیابی قرار گرفتند. هر نمونه در یک خط دو متری با فاصله ردیف 60 سانتی‌متر و فاصله بوته 10 سانتی‌متر کشت شدند. 38 ویژگی زراعی و مورفولوژیکی براساس دستورالعمل UPOV در صفات مربوط به برگ، گل، غلاف و دانه ارزیابی شد. همچنین بـه منظور تعیین تنوع صفات کیفی، از شاخص شانون (Hˊ) استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای آماری SPSS و SAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و محاسبه همبستگی با روش پیرسون، گروه‌بندی ژنوتیپ‌ها با استفاده از تجزیه کلاستر انجام شد.
یافته‌ها: طبق نتایج، بیشترین ضریب تغییرات در صفات کمی (CV) به ترتیب برای طول فاصله اولین تا دومین غلاف (cm 3/1) و طول اسپور(cm 85/0) و کمترین ضریب تغییرات عرض استاندارد (cm 14/0) و طول ساقه تا آخر پیچک (cm 15/0) به دست آمد. بیشترین ضریب شانون در صفات کیفی در صفات شدت نقاط گوشوارک (33/1)، سایز گوشوارک (09/1) و انحناء غلاف (04/1) مشاهده شد. کمترین ضریب شانون در صفت برگچه دار بودن (09/0) مشاهده شد. قوی‌ترین همبستگی مثبت بین وزن صد دانه با طول و عرض غلاف و همچنین بین طول غلاف با عرض غلاف به دست آمد.
تجزیه به مولفه‌های اصلی نشان داد که چهار مولفه اول در برگیرنده 65% از کل تغییرات بودند. در مؤلفه اول که 33 درصد از تغییرات مشاهده شده را به خود اختصاص داد، مهمترین صفات تاثیرگذار بر این مولفه وزن صد دانه خشک، طول و عرض غلاف بودند. مولفه دوم 15 درصد از تغییرات داده‌ها را توجیه کرده و دارای ارتباط قوی و مثبت با طول برگچه و طول دمبرگ بود. مولفه سوم 10 درصد از تغییرات داده‌ها را توجیه کرده و دارای ارتباط قوی و مثبت با طول از ساقه تا اولین غلاف و تعداد بذر در غلاف بود. مولفه چهار 7 درصد از تغییرات مشاهده شده را به خود اختصاص داده و با صفات طول فاصله اولین تا دومین غلاف و طول گوشوارک از نوک تا ساقه ارتباط قوی و مثبت بود.
در تجزیه خوشهای، نمونه‌های ژنتیکی به هفت گروه مجزا به ترتیب 8، 26، 6، 1، 2، 13و 12طبقه بندی شدند. گروه‌بندی نمونه‌های ژنتیکی مستقل از منشا جغرافیایی آنها بود. نمونه‌های ژنتیکی مختلف نخودفرنگی مورد بررسی دارای طیف وسیعی ازخصوصیات ریخت شناسی بودندکه نشان‌دهنده تنوع ژنتیکی بالای این محصول می‌باشد.
نتیجه گیری: نتایج نشان دهنده وجود دامنه 32 روزی در تعداد روز تا شروع گلدهی، دامنه 90 سانتیمتری در ارتفاع بوته و دامنه 24 گرم در وزن صد دانه بود. همچنین در این تحقیق نمونه‌های ژنتیکی 38، 79، 83 و82 زودگل‌ترین ژنوتیپ بودند و نمونه‌های ژنتیکی Mr.Big و 81 بیشترین طول و نمونه‌های ژنتیکی 81 و 83 بیشترین عرض غلاف را داشتند. نمونه‌های ژنتیکی 80، 82، 58 بیشترین وزن صد دانه را داشتند. درصفات نوع براکت و حاشیه گوشوارک تنوع زیادی در نمونه ای ایرانی مشاهده شد که به نظر می رسد گنجاندن این صفات در دستورالعمل آزمون تیپ نخودفرنگی (دیسکریپتور) ضروری باشد. در این مطالعه تنوع ژنتیکی بالایی در بین نمونه‌های نخودفرنگی موجود در کشور مشاهده شد که از این تنوع میتوان در برنامه‌های بهنژادی و برای دستیابی به ارقام سازگار با مناطق کشت ایران بهره برداری کرد.
مقدمه و هدف: نخودفرنگی (Pisum sativum L.) چهارمین گیاه مهم از گروه حبوبات در جهان است که به صورت نخود خشک، نخود سبز و نخود علوفه‌ای مصرف می شود. این گیاهی یک ساله، خود گرده افشان و دیپلوئید (2n = 2x = 14) است که به عنوان یک محصول باغی و مزرعهای به طور گسترده در سراسر مناطق معتدل جهان کشت میشود. این گیاه با وجود این که از دیرباز در ایران کشت میشده است، اما مطالعات اندکی بر روی ژنوتیپ‌های جمع آوری شده در ایران و خصوصیات و تنوع ژنتیکی آنها در دسترس می‌باشد. با توجه به تمایل کشاورزان به کشت ارقام خارجی، نمونه‌های موجود در کشور مورد فرسایش شدیدی قرار گرفته و بسیاری از نمونه‌های موجود در کلکسیون سبزی و صیفی بانک ژن یونیک بوده و امکان پیدا کردن این نمونه‌ها در عرصه نمی‌باشد. این نمونه‌ها معمولا به شرایط آب و هوایی و آفات و بیماری کشور سازگار بوده و در توسعه کشت پایدار اهمیت به سزایی دارند. بنابراین نمونه‌های کلکسیون نخودفرنگی بانک ژن از اهمیت ویژه برخوردار است. در این تحقیق به بررسی تنوع ژنتیکی نمونه‌های نخودفرنگی بانک ژن پرداخته شده است.
مواد و روش‌ها: در این بررسی، 63 نمونه نخودفرنگی به همراه پنج رقم تجاری Utrillo, Wando, Mr. big, Alderman, Rondo در سال 1399-1400 در مزرعه پژوهشی بانک ژن گیاهی ملی ایران (موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر) به صورت طرح آگمنت در هفت بلوک کشت شده و مورد ارزیابی قرار گرفتند. هر نمونه در یک خط دو متری با فاصله ردیف 60 سانتی‌متر و فاصله بوته 10 سانتی‌متر کشت شدند. 38 ویژگی زراعی و مورفولوژیکی براساس دستورالعمل UPOV در صفات مربوط به برگ، گل، غلاف و دانه ارزیابی شد. همچنین بـه منظور تعیین تنوع صفات کیفی، از شاخص شانون (Hˊ) استفاده شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای آماری SPSS و SAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و محاسبه همبستگی با روش پیرسون، گروه‌بندی ژنوتیپ‌ها با استفاده از تجزیه کلاستر انجام شد.
یافته‌ها: طبق نتایج، بیشترین ضریب تغییرات در صفات کمی (CV) به ترتیب برای طول فاصله اولین تا دومین غلاف (cm 3/1) و طول اسپور(cm 85/0) و کمترین ضریب تغییرات عرض استاندارد (cm 14/0) و طول ساقه تا آخر پیچک (cm 15/0) به دست آمد. بیشترین ضریب شانون در صفات کیفی در صفات شدت نقاط گوشوارک (33/1)، سایز گوشوارک (09/1) و انحناء غلاف (04/1) مشاهده شد. کمترین ضریب شانون در صفت برگچه دار بودن (09/0) مشاهده شد. قوی‌ترین همبستگی مثبت بین وزن صد دانه با طول و عرض غلاف و همچنین بین طول غلاف با عرض غلاف به دست آمد.
تجزیه به مولفه‌های اصلی نشان داد که چهار مولفه اول در برگیرنده 65% از کل تغییرات بودند. در مؤلفه اول که 33 درصد از تغییرات مشاهده شده را به خود اختصاص داد، مهمترین صفات تاثیرگذار بر این مولفه وزن صد دانه خشک، طول و عرض غلاف بودند. مولفه دوم 15 درصد از تغییرات داده‌ها را توجیه کرده و دارای ارتباط قوی و مثبت با طول برگچه و طول دمبرگ بود. مولفه سوم 10 درصد از تغییرات داده‌ها را توجیه کرده و دارای ارتباط قوی و مثبت با طول از ساقه تا اولین غلاف و تعداد بذر در غلاف بود. مولفه چهار 7 درصد از تغییرات مشاهده شده را به خود اختصاص داده و با صفات طول فاصله اولین تا دومین غلاف و طول گوشوارک از نوک تا ساقه ارتباط قوی و مثبت بود.
در تجزیه خوشهای، نمونه‌های ژنتیکی به هفت گروه مجزا به ترتیب 8، 26، 6، 1، 2، 13و 12طبقه بندی شدند. گروه‌بندی نمونه‌های ژنتیکی مستقل از منشا جغرافیایی آنها بود. نمونه‌های ژنتیکی مختلف نخودفرنگی مورد بررسی دارای طیف وسیعی ازخصوصیات ریخت شناسی بودندکه نشان‌دهنده تنوع ژنتیکی بالای این محصول می‌باشد.
نتیجه گیری: نتایج نشان دهنده وجود دامنه 32 روزی در تعداد روز تا شروع گلدهی، دامنه 90 سانتیمتری در ارتفاع بوته و دامنه 24 گرم در وزن صد دانه بود. همچنین در این تحقیق نمونه‌های ژنتیکی 38، 79، 83 و82 زودگل‌ترین ژنوتیپ بودند و نمونه‌های ژنتیکی Mr.Big و 81 بیشترین طول و نمونه‌های ژنتیکی 81 و 83 بیشترین عرض غلاف را داشتند. نمونه‌های ژنتیکی 80، 82، 58 بیشترین وزن صد دانه را داشتند. درصفات نوع براکت و حاشیه گوشوارک تنوع زیادی در نمونه ای ایرانی مشاهده شد که به نظر می رسد گنجاندن این صفات در دستورالعمل آزمون تیپ نخودفرنگی (دیسکریپتور) ضروری باشد. در این مطالعه تنوع ژنتیکی بالایی در بین نمونه‌های نخودفرنگی موجود در کشور مشاهده شد که از این تنوع میتوان در برنامه‌های بهنژادی و برای دستیابی به ارقام سازگار با مناطق کشت ایران بهره برداری کرد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
