پژوهشنامه اصلاح گیاهان زراعی

چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: انتخاب هیبریدهای مطلوب نسبت به سایر هیبرید های ذرت (Zea mays L.) یکی از روش هایی است که به منظور دستیابی عملکرد دانه بالا در ذرت استفاده نمود. همچنین از مهمترین ویژگی های مورفولوژیک موثر بر عملکرد دانه می توان در انتخاب و معرفی ژنوتیپ ها استفاده نمود.
مواد و روش­ ها: این پژوهش به منظور بررسی ارتباط صفات مختلف با عملکرد دانه و انتخاب مهمترین ویژگی‌های مورفولوژیکی موثر بر عملکرد دانه هیبریدهای ذرت جهت انتخاب ژنوتیپ‌ها انجام گرفت. آزمایش به صورت طرح بلوک‌های کامل تصادفی (RCBD) با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج در سال‌های زراعی 98-1397 بر روی 12 هیبرید تجاری سینگل کراس ذرت اجرا گردید.
یافته­ ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب حاکی از آن بود که ژنوتیپ‌ها دارای اختلاف معنی داری در سطح احتمال 0/01 از نظر صفات زراعی بودند. اثر ژنوتیپ‌×‌سال نیز در صفات طول بلال، عرض دانه، طول دانه، ضخامت دانه، وزن هزار دانه و عملکرد دانه معنی‌دار شد. بر اساس نتایج مقایسه میانگین به روش دانکن نیز ژنوتیپ‌های KSC704 و KSC707 به عنوان هیبرید‌‌‌های با رتبه برتر انتخاب شدند. در مقایسه میانگین انجام گرفته بر روی اثر ژنوتیپ × سال از نظر صفت عملکرد دانه، هیبرید SC302 و هیبریدهای KSC701 و KSC706 در سال دوم زراعی به‌عنوان ژنوتیپ‌های با رتبه برتر شناسایی شدند.  تجزیه عامل‌ها و دوران با روش وریماکس چهار عامل را معرفی کرد که این چهار عامل 73 درصد از واریانس داده ها را توجیه نمودند و به نام‌های مشخصات دانه، مشخصات بلال، ارتفاع بوته و طول بلال نامگذاری شدند. نتایج تجزیه همبستگی بین صفات نیز همبستگی مثبت و معنی‌داری را بین صفت طول بلال با صفات تعداد ردیف در بلال و عملکرد دانه نشان داد. همچنین صفت تعداد ردیف در بلال دارای همبستگی مثبت و معنی‌داری با صفات عرض دانه و طول دانه بود. تجزیه گرافیکی انجام گرفته بر اساس نمای چند ضلعی ژنوتیپ های KSC707، KSC706، KSC260، KSC705 و SC604 نسبت به سایر هیبریدهای مورد بررسی از برتری بیشتری برخوردار بودند. در نمودار رتبه‌بندی ژنوتیپ‌ها، هیبرید KSC707 به عنوان ژنوتیپ ایده آل شناسایی شد که از نظر صفات مورد بررسی مطلوب‌تر از سایر ژنوتیپ‌ها بود. نمودار همبستگی بین صفات نیز، همبستگی مثبت و معنی دار اکثر صفات را با صفت عملکرد نشان داد که بر این اساس صفات عرض دانه، وزن هزار دانه، طول دانه، طول بلال، تعداد ردیف در بلال و عملکرد دانه دارای همبستگی مثبت و معنی‌داری با هم بودند. بر اساس نمودار گروهبندی ژنوتیپ‌ها از نظر صفات مورد مطالعه، ژنوتیپ‌ها به چهار بخش، گروهبندی شدند.
نتیجه گیری: به طور کلی ژنوتیپ KSC707 به عنوان ژنوتیپ مطلوب از نظر صفات مورد مطالعه شناسایی شد. نتایج بدست آمده از این تحقیق که در دو سال زراعی مورد ارزیابی قرار گرفت حاکی از آن است که می‌توان از این ژنوتیپ‌ها در برنامه‌های اصلاحی برای افزایش عملکرد استفاده نمود.