رضا درویش زاده*1 
، مونا بردبار1 ، حمید حاتمی ملکی2 ، مریم طهماسب عالی1 ، امیر فیاض مقدم1
، مونا بردبار1 ، حمید حاتمی ملکی2 ، مریم طهماسب عالی1 ، امیر فیاض مقدم1
1- دانشگاه ارومیه
2- دانشگاه مراغه
2- دانشگاه مراغه
چکیده: (67 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: توتون (Nicotiana tabacum L.) با 2n = 4x = 48 کروموزوم یکی از مهمترین گیاهان صنعتی و اقتصادی در بسیاری از کشورهای دنیاست که عمدتاً به خاطر برداشت و جمعآوری برگهای آن کشت میشود. عملکرد توتون به دلیل طبیعت پلیژنیکی که دارد، شدیداً تحت تاثیر تنشهای غیر زنده و زنده از جمله علفهرز گلجالیز قرار میگیرد. در این میان واکنش واریته ها به محیط بسته به ژنوتیپ رقم متفاوت است که از آن به برهمکنش ژنوتیپ × محیط یاد میشود. با بررسی برهمکنش ژنوتیپ در محیط و تجزیه پایداری میتوان ژنوتیپ‌هایی انتخاب نمود که در انواع مختلف محیطها از عملکرد مطلوبی برخوردار باشند. اگرچه در مورد استفاده از روشهای پایداری در ارزیابی واکنش گیاهان به محیط گزارشات زیادی وجود دارد، ولی در مورد پایداری عملکرد برگ خشک توتون در محیطهای آلوده به گلجالیز گزارشی وجود ندارد. این پروژه با هدف ارزیابی واکنش ژنوتیپهای توتون شرقی موجود در ژرمپلاسم توتون کشور در دو محیط گلجالیزدار و بدون گلجالیز به منظور شناسایی و انتخاب ژنوتیپ های سازگار و پایدار در محیطهای مورد مطالعه انجام گردیده است.
مواد و روشها: در این آزمایش 92 ژنوتیپ توتون تیپ شرقی از لحاظ تحمل به تنش گل جالیز در طی دو سال زراعی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. ژنوتیپهای توتون از بانک ذخایر ژنتیکی و زیستی مرکز تحقیقات توتون ارومیه و انستیتو تحقیقات توتون تیرتاش (مازندران) تهیه شدند. آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. برای کشت گلدانهای سفالی به حجم 10 لیتر انتخاب و با خاکی که از مزرعه یونجه تهیه شده بود، پُر شدند و گلدانها بر اساس نقشه طرح در فضای باز در محوطه مرکز تحقیقات توتون ارومیه چیده شدند. یونجه میزبان گل جالیز نیست و استقرار طولانی مدت آن در مزرعه (معمولاً شش سال)، باعث میشود هرگونه بذر گل جالیز موجود در خاک از بین برود؛ بنابراین خاک تقریباً عاری از گل جالیز شود. در محیط گلجالیزدار، خاک گلدانها قبل از پر شدن با 06/0 گرم بذر گلجالیز گونه Orobanche cernua (حاوی تقریباً 12000 بذر) که از مزرعه مرکز تحقیقات توتون ارومیه در سال قبل از اجرای آزمایش جمع آوری شده بود، مخلوط شد. در مناطق شمال غرب و مخصوصاً در آذربایجان غربی این گونه گلجالیز روی گیاه توتون غالب بوده و در مزارع بیشتر دیده میشود. نشاء هر یک از ژنوتیپهای توتون در خزانه تهیه شد و وقتی گیاهچههای توتون به ارتفاع 12 سانتیمتر رسیدند، به گلدانها منتقل شدند. برگهای ژنوتیپهای توتون در زمان رسیدگی صنعتی (حدود 45 تا 50 روز بعد از نشاکاری) در سه نوبت (پابرگ، کَمَر برگ و لَچِه برگ) برداشت و در جلوی آفتاب خشک شده و با استفاده از ترازوی دیجیتال با دقت 001/0 گرم وزن شدند. پس از انجام تجزیه واریانس ساده و تجزیه واریانس مرکب، به علت وجود اثر متقابل ژنوتیپ × محیط آمارههای تک متغیره پایداری محاسبه شدند.
یافتهها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپهای توتون از نظر تمامی صفات مورد مطالعه اختلاف معنیدار وجود داشته و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط در مورد تمامی صفات معنیدار بوده که حاکی از وجود تنوع بین ژنوتیپها و عکسالعمل متفاوت آنها به شرایط عدم تنش و تنش گل جالیز میباشد. مقایسات میانگین نشان داد که تنش گل جالیز میانگین کلیه صفات مورفولوژیک را کاهش میدهد. براساس نتایج روشهای تجزیه پایداری مبتنی بر تجزیه واریانس و تجزیه رگرسیون ژنوتیپهای شماره 45، 33 و 78 به ترتیب دارای بیشترین مقدار ضریب تغییرات و به عبارتی کمترین میزان پایداری بودند؛ در این بین ژنوتیپ 45 میانگین بالاتر از میانگین کل داشت. ژنوتیپهای شماره 75، 53 و 41 به علت داشتن کمترین مقدار واریانس پایداری، جزء ژنوتیپهای پایدار بودند. بر اساس نتایج روش پلستید و پترسون (θi) ژنوتیپهای شماره 75، 55، 53 و 41 کمترین مقدار θi را داشته و در بین آنها ژنوتیپ 53 عملکرد بالاتر از میانگین کل داشت.
نتیجهگیری: معرفی و استفاد از شاخصهای پایداری، به واسطه ارزیابی پایداری مواد ژنتیکی تا حد زیادی میتواند در گزینش هدفمند ژنوتیپها در راستای انتخاب ژنوتیپهای مطلوب و کارآمد و توسعه ارقام پُرمحصول و متحمل به تنش سودمند باشد. بر اساس روشهای مختلف پایداری، ژنوتیپ شماره 53 به عنوان ژنوتیپ پایدار با عملکرد مطلوب معرفی میشود.
مقدمه و هدف: توتون (Nicotiana tabacum L.) با 2n = 4x = 48 کروموزوم یکی از مهمترین گیاهان صنعتی و اقتصادی در بسیاری از کشورهای دنیاست که عمدتاً به خاطر برداشت و جمعآوری برگهای آن کشت میشود. عملکرد توتون به دلیل طبیعت پلیژنیکی که دارد، شدیداً تحت تاثیر تنشهای غیر زنده و زنده از جمله علفهرز گلجالیز قرار میگیرد. در این میان واکنش واریته ها به محیط بسته به ژنوتیپ رقم متفاوت است که از آن به برهمکنش ژنوتیپ × محیط یاد میشود. با بررسی برهمکنش ژنوتیپ در محیط و تجزیه پایداری میتوان ژنوتیپ‌هایی انتخاب نمود که در انواع مختلف محیطها از عملکرد مطلوبی برخوردار باشند. اگرچه در مورد استفاده از روشهای پایداری در ارزیابی واکنش گیاهان به محیط گزارشات زیادی وجود دارد، ولی در مورد پایداری عملکرد برگ خشک توتون در محیطهای آلوده به گلجالیز گزارشی وجود ندارد. این پروژه با هدف ارزیابی واکنش ژنوتیپهای توتون شرقی موجود در ژرمپلاسم توتون کشور در دو محیط گلجالیزدار و بدون گلجالیز به منظور شناسایی و انتخاب ژنوتیپ های سازگار و پایدار در محیطهای مورد مطالعه انجام گردیده است.
مواد و روشها: در این آزمایش 92 ژنوتیپ توتون تیپ شرقی از لحاظ تحمل به تنش گل جالیز در طی دو سال زراعی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. ژنوتیپهای توتون از بانک ذخایر ژنتیکی و زیستی مرکز تحقیقات توتون ارومیه و انستیتو تحقیقات توتون تیرتاش (مازندران) تهیه شدند. آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. برای کشت گلدانهای سفالی به حجم 10 لیتر انتخاب و با خاکی که از مزرعه یونجه تهیه شده بود، پُر شدند و گلدانها بر اساس نقشه طرح در فضای باز در محوطه مرکز تحقیقات توتون ارومیه چیده شدند. یونجه میزبان گل جالیز نیست و استقرار طولانی مدت آن در مزرعه (معمولاً شش سال)، باعث میشود هرگونه بذر گل جالیز موجود در خاک از بین برود؛ بنابراین خاک تقریباً عاری از گل جالیز شود. در محیط گلجالیزدار، خاک گلدانها قبل از پر شدن با 06/0 گرم بذر گلجالیز گونه Orobanche cernua (حاوی تقریباً 12000 بذر) که از مزرعه مرکز تحقیقات توتون ارومیه در سال قبل از اجرای آزمایش جمع آوری شده بود، مخلوط شد. در مناطق شمال غرب و مخصوصاً در آذربایجان غربی این گونه گلجالیز روی گیاه توتون غالب بوده و در مزارع بیشتر دیده میشود. نشاء هر یک از ژنوتیپهای توتون در خزانه تهیه شد و وقتی گیاهچههای توتون به ارتفاع 12 سانتیمتر رسیدند، به گلدانها منتقل شدند. برگهای ژنوتیپهای توتون در زمان رسیدگی صنعتی (حدود 45 تا 50 روز بعد از نشاکاری) در سه نوبت (پابرگ، کَمَر برگ و لَچِه برگ) برداشت و در جلوی آفتاب خشک شده و با استفاده از ترازوی دیجیتال با دقت 001/0 گرم وزن شدند. پس از انجام تجزیه واریانس ساده و تجزیه واریانس مرکب، به علت وجود اثر متقابل ژنوتیپ × محیط آمارههای تک متغیره پایداری محاسبه شدند.
یافتهها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپهای توتون از نظر تمامی صفات مورد مطالعه اختلاف معنیدار وجود داشته و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط در مورد تمامی صفات معنیدار بوده که حاکی از وجود تنوع بین ژنوتیپها و عکسالعمل متفاوت آنها به شرایط عدم تنش و تنش گل جالیز میباشد. مقایسات میانگین نشان داد که تنش گل جالیز میانگین کلیه صفات مورفولوژیک را کاهش میدهد. براساس نتایج روشهای تجزیه پایداری مبتنی بر تجزیه واریانس و تجزیه رگرسیون ژنوتیپهای شماره 45، 33 و 78 به ترتیب دارای بیشترین مقدار ضریب تغییرات و به عبارتی کمترین میزان پایداری بودند؛ در این بین ژنوتیپ 45 میانگین بالاتر از میانگین کل داشت. ژنوتیپهای شماره 75، 53 و 41 به علت داشتن کمترین مقدار واریانس پایداری، جزء ژنوتیپهای پایدار بودند. بر اساس نتایج روش پلستید و پترسون (θi) ژنوتیپهای شماره 75، 55، 53 و 41 کمترین مقدار θi را داشته و در بین آنها ژنوتیپ 53 عملکرد بالاتر از میانگین کل داشت.
نتیجهگیری: معرفی و استفاد از شاخصهای پایداری، به واسطه ارزیابی پایداری مواد ژنتیکی تا حد زیادی میتواند در گزینش هدفمند ژنوتیپها در راستای انتخاب ژنوتیپهای مطلوب و کارآمد و توسعه ارقام پُرمحصول و متحمل به تنش سودمند باشد. بر اساس روشهای مختلف پایداری، ژنوتیپ شماره 53 به عنوان ژنوتیپ پایدار با عملکرد مطلوب معرفی میشود.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
اصلاح براي تنش هاي زنده و غيرزنده محيطي
دریافت: 1403/7/30 | پذیرش: 1404/2/7
دریافت: 1403/7/30 | پذیرش: 1404/2/7
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
