1- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
2- شرکت توسعه کشت دانه‌های روغنی مازندران
2- شرکت توسعه کشت دانه‌های روغنی مازندران
چکیده: (23 مشاهده)
مقدمه: جوانه‌زنی فرآیندی حساس برای رشد گیاه و دستیابی به عملکرد بهینه است. تنشهای محیطی ازجمله شوری، بهعنوان مهمترین عوامل محدودکننده تولیدات گیاهی، انسان را مجبور به مقابله با این تنشها از طریق اعمال مدیریتهای مختلف می‌کند. کلزا (.Brassica napus L) از مهمترین گیاهان روغنی است که در برابر شوری نسبتاً متحمل بوده و گزینه مناسبی برای خاکهای شور و سدیمی است. مقاومت به شوری کلزا برابر با جو اعلام شده، به‌طوری‌که ارقام این گیاه تا شوری کمی بیش از هفت دسی‌زیمنس‌بر‌متر را تحمل میکنند. با این وجود، این گیاه، همانند بیشتر گیاهان زراعی، در مرحله اولیه استقرار گیاهچه به شوری حساس است. ژنوتیپ‌های کلزا توانایی متفاوتی برای حفظ فعالیت‌های متابولیکی خود در شرایط شور نشان می‌دهند، اما جوانه‌زنی و مراحل خاصی از رشد بیشتر مستعد آسیب در اثر تنش شوری هستند. بنابراین، ارزیابی تحمل به شوری در مراحل اولیه رشد به‌ویژه جوانه‌زنی دارای اهمیت زیادی میباشد. در همین راستا پژوهش حاضر با هدف ارزیابی و گزینش ژنوتیپ‌های متحمل به شوری گونه‌های مختلف جنس براسیکا (.Brassica spp) در مرحله جوانه‌زنی اجرا شد.
مواد و روش‌ها: در پژوهش حاضر میزان تحمل به شوری 100 ژنوتیپ از پنج گونه براسیکا در قالب طرح پایه کاملا تصادفی بهصورت فاکتوریل در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفت. عامل اول شامل ژنوتیپ‌های براسیکا (60 ژنوتیپ از گونه B. napus L.، 15 ژنوتیپ از B. nigra L.، 15 ژنوتیپ از B. juncea L.، 5 ژنوتیپ از B. rapa L. و 5 ژنوتیپ از گونه B. carinata L.) و عامل دوم پنج سطح تنش شوری با کلرید سدیم شامل صفر (شاهد)، 5، 10، 15 و 20 دسی‌زیمنس‌بر‌متر بود. به‌این‌منظور، بذور سالم پس از ضدعفونی با هیپوکلریت سدیم 5/1 درصد به پتری‌‌دیش‌های استریل دارای یک لایه کاغذ صافی واتمن شماره یک منتقل شدند. قطر پتری‌‌دیش‌های مورد استفاده در این آزمایش هشت سانتی‌متر و تعداد بذور در هر پتری‌دیش 25 عدد بود. پس از قرارگیری بذور در پتری‌دیش‌ها، بسته به تیمارهای مورد‌نظر، مقدار پنج میلیلیتر آب مقطر یا محلول‌های کلریدسدیم با پتانسیل 5، 10، 15 و 20 دسی‌زیمنس برمتر اضافه و در دستگاه ژرمیناتور با دمای 22 درجه سانتی‌گراد قرار داده شدند. بذور جوانه‌زده در فواصل زمانی 12 ساعت و تا ثابت‌شدن تعداد بذرهای جوانه‌زده مورد شمارش قرار گرفت. پس از جوانه‌زنی، صفاتی چون طول و وزن‌تر و خشک ریشهچه و ساقهچه، آغاز، پایان و یکنواختی، درصد و سرعت جوانه‌زنی در تیمارهای مختلف مورد محاسبه قرار گرفتند. پس از انجام آزمایش و جمعآوری دادهها، تجزیه خوشه‌ای در سطوح مختلف شوری به وسیله نرم‌افزار SPSS (نسخه 22) و به روش وارد انجام شد. سپس با آنالیز واریانس و مقایسه میانگین بین گروهها با استفاده از آزمون حداقل اختلاف معنیدار (LSD) در سطح احتمال پنج درصد، گروه برتر ژنوتیپها در هر سطح شوری انتخاب شد. در نهایت، تجزیه واریانس و مقایسه میانگین بین ژنوتیپ‌های موجود در گروههای منتخب نیز براساس روش مذکور انجام شد.
یافته‌ها: در طی انجام آزمایش، باتوجه به پایین‌بودن قوه نامیه برخی از ژنوتیپها، تعداد 20 ژنوتیپ حذف شده و تجزیه‌و‌تحلیل دادهها برای 80 ژنوتیپ انجام شد. براساس دندروگرامهای حاصل از تجزیه خوشه‌ای در سطوح شوری صفر، 5 و 15 دسی‌زیمنس‌بر‌متر، ژنوتیپ‌های مورد مطالعه در سه گروه و در سطوح شوری 10 و 20 دسی‌زیمنس‌بر‌متر در چهار گروه قرار گرفتند. درمجموع، براساس مقایسه میانگین بین گروههای حاصل از تجزیه خوشه‌ای، در سطوح شوری صفر، 5 و 15 دسی‌زیمنس‌بر‌متر گروه اول و در سطوح شوری 10 و 20 دسی‌زیمنس بر متر گروه چهارم بهعنوان گروههای برتر انتخاب شده و در ادامه، تجزیه واریانس و مقایسه میانگین بین ژنوتیپها در گروههای مذکور انجام شد. براساس نتایج تجزیه خوشه‌ای، مقایسه میانگین گروهها و همچنین تجزیه و تحلیل ژنوتیپ‌های گروههای برتر در بیشتر صفات مورد بررسی تفاوت معنیداری بین ژنوتیپها وجود داشت. براساس یافته‌ها تعداد 15 ژنوتیپ (شامل کدهای 141، 306، 328، 336، 346، 367، 446، 483، 509، 517، 693، 767، 831، 850 و 860) در تمام سطوح شوری مورد بررسی، همواره در گروههای برتر قرار داشتند و بنابراین بهعنوان ژنوتیپ‌های برتر جنس براسیکا انتخاب شدند.
نتیجه‌گیری: درمجموع، نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که از بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی، 15 ژنوتیپ در تمام سطوح تنش شوری همواره در گروههای برتر قرار داشتند. در بین ژنوتیپ‌های منتخب، 7 ژنوتیپ از گونه B. napus L.، 6 ژنوتیپ از B. juncea L. و 2 ژنوتیپ از B. rapa L. حضور داشتند. هیج ژنوتیپی از B. nigra L. در بین ژنوتیپ‌های برتر قرار نگرفت. نتایج حاکی از این بود که این ژنوتیپها چه در شرایط مطلوب و چه در شرایط شوری ملایم یا شدید توانایی بالایی در جوانه‌زنی و تولید گیاهچه قوی داشتند و میتوانند برای انجام مطالعات تکمیلی و نیز پژوهشهای اصلاحی مورد استفاده قرار گیرند.
مواد و روش‌ها: در پژوهش حاضر میزان تحمل به شوری 100 ژنوتیپ از پنج گونه براسیکا در قالب طرح پایه کاملا تصادفی بهصورت فاکتوریل در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفت. عامل اول شامل ژنوتیپ‌های براسیکا (60 ژنوتیپ از گونه B. napus L.، 15 ژنوتیپ از B. nigra L.، 15 ژنوتیپ از B. juncea L.، 5 ژنوتیپ از B. rapa L. و 5 ژنوتیپ از گونه B. carinata L.) و عامل دوم پنج سطح تنش شوری با کلرید سدیم شامل صفر (شاهد)، 5، 10، 15 و 20 دسی‌زیمنس‌بر‌متر بود. به‌این‌منظور، بذور سالم پس از ضدعفونی با هیپوکلریت سدیم 5/1 درصد به پتری‌‌دیش‌های استریل دارای یک لایه کاغذ صافی واتمن شماره یک منتقل شدند. قطر پتری‌‌دیش‌های مورد استفاده در این آزمایش هشت سانتی‌متر و تعداد بذور در هر پتری‌دیش 25 عدد بود. پس از قرارگیری بذور در پتری‌دیش‌ها، بسته به تیمارهای مورد‌نظر، مقدار پنج میلیلیتر آب مقطر یا محلول‌های کلریدسدیم با پتانسیل 5، 10، 15 و 20 دسی‌زیمنس برمتر اضافه و در دستگاه ژرمیناتور با دمای 22 درجه سانتی‌گراد قرار داده شدند. بذور جوانه‌زده در فواصل زمانی 12 ساعت و تا ثابت‌شدن تعداد بذرهای جوانه‌زده مورد شمارش قرار گرفت. پس از جوانه‌زنی، صفاتی چون طول و وزن‌تر و خشک ریشهچه و ساقهچه، آغاز، پایان و یکنواختی، درصد و سرعت جوانه‌زنی در تیمارهای مختلف مورد محاسبه قرار گرفتند. پس از انجام آزمایش و جمعآوری دادهها، تجزیه خوشه‌ای در سطوح مختلف شوری به وسیله نرم‌افزار SPSS (نسخه 22) و به روش وارد انجام شد. سپس با آنالیز واریانس و مقایسه میانگین بین گروهها با استفاده از آزمون حداقل اختلاف معنیدار (LSD) در سطح احتمال پنج درصد، گروه برتر ژنوتیپها در هر سطح شوری انتخاب شد. در نهایت، تجزیه واریانس و مقایسه میانگین بین ژنوتیپ‌های موجود در گروههای منتخب نیز براساس روش مذکور انجام شد.
یافته‌ها: در طی انجام آزمایش، باتوجه به پایین‌بودن قوه نامیه برخی از ژنوتیپها، تعداد 20 ژنوتیپ حذف شده و تجزیه‌و‌تحلیل دادهها برای 80 ژنوتیپ انجام شد. براساس دندروگرامهای حاصل از تجزیه خوشه‌ای در سطوح شوری صفر، 5 و 15 دسی‌زیمنس‌بر‌متر، ژنوتیپ‌های مورد مطالعه در سه گروه و در سطوح شوری 10 و 20 دسی‌زیمنس‌بر‌متر در چهار گروه قرار گرفتند. درمجموع، براساس مقایسه میانگین بین گروههای حاصل از تجزیه خوشه‌ای، در سطوح شوری صفر، 5 و 15 دسی‌زیمنس‌بر‌متر گروه اول و در سطوح شوری 10 و 20 دسی‌زیمنس بر متر گروه چهارم بهعنوان گروههای برتر انتخاب شده و در ادامه، تجزیه واریانس و مقایسه میانگین بین ژنوتیپها در گروههای مذکور انجام شد. براساس نتایج تجزیه خوشه‌ای، مقایسه میانگین گروهها و همچنین تجزیه و تحلیل ژنوتیپ‌های گروههای برتر در بیشتر صفات مورد بررسی تفاوت معنیداری بین ژنوتیپها وجود داشت. براساس یافته‌ها تعداد 15 ژنوتیپ (شامل کدهای 141، 306، 328، 336، 346، 367، 446، 483، 509، 517، 693، 767، 831، 850 و 860) در تمام سطوح شوری مورد بررسی، همواره در گروههای برتر قرار داشتند و بنابراین بهعنوان ژنوتیپ‌های برتر جنس براسیکا انتخاب شدند.
نتیجه‌گیری: درمجموع، نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که از بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی، 15 ژنوتیپ در تمام سطوح تنش شوری همواره در گروههای برتر قرار داشتند. در بین ژنوتیپ‌های منتخب، 7 ژنوتیپ از گونه B. napus L.، 6 ژنوتیپ از B. juncea L. و 2 ژنوتیپ از B. rapa L. حضور داشتند. هیج ژنوتیپی از B. nigra L. در بین ژنوتیپ‌های برتر قرار نگرفت. نتایج حاکی از این بود که این ژنوتیپها چه در شرایط مطلوب و چه در شرایط شوری ملایم یا شدید توانایی بالایی در جوانه‌زنی و تولید گیاهچه قوی داشتند و میتوانند برای انجام مطالعات تکمیلی و نیز پژوهشهای اصلاحی مورد استفاده قرار گیرند.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
اصلاح براي تنش هاي زنده و غيرزنده محيطي
دریافت: 1403/6/28 | پذیرش: 1404/3/4
دریافت: 1403/6/28 | پذیرش: 1404/3/4
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
