1- دانشگاه ارومیه
2- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مراغه، ایران
2- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مراغه، ایران
چکیده: (6 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: گندم (Triticum aestivum L.) یکی از مهمترین غلات برای تضمین امنیت غذایی جمعیت رو به رشد انسان است. این گیاه تقریباً 19 درصد از کل کالری، 21 درصد از پروتئین و مقدار زیادی از مواد مغذی رژیم غذایی روزمره انسانها را فراهم میکند. قسمت عمده ای از نواحی زیر کشت گندم دیم در ایران با مشکل کمبود بارش و نیز عدم پراکنش مناسب بارندگی در طی فصل رویشی مواجه میباشند. ارقام گندم نان ایرانی دارای شجره و منابع پایه مختلفی هستند که این ویژگی عامل اصلی جدایی و تفکیک آنها میباشد. تبادل مواد اصلاحی با منشاهای مختلف به بهبود تولید کشاورزی کمک میکند و امنیت غذایی جهان را تقویت مینماید. لازم است چنین ژرمپلاسمهایی در شرایط مزرعه مورد ارزیابی قرار گیرند و صفات زراعی و فیزیولوژیکی گندم در این زمینه از اهمیت خاصی برخوردار میباشند. نظر به اینکه تولید گندم زمستانه دیم برای برخی از مناطق جغرافیایی ایران از جمله شمالغرب کشور بسیار مهم است و آسیبپذیری در برابر تغییرات آب و هوایی جهانی را کاهش میدهد، پژوهش حاضر بهمنظور ارزیابی صفات زراعی و فیزیولوژیکی و گروهبندی ژنوتیپهای گندم زمستانه دیم با منشاهای مختلف تحت شرایط آبیاری تکمیلی و دیم اجرا گردید. شناسایی ژنوتیپهای متحمل به تنش خشکی با استفاده از شاخصهای تحمل از دیگر اهداف مطالعه حاضر بود.
مواد و روش‌ها: در این آزمایش تعداد 110 ژنوتیپ گندم نان از ارقام تجاری، خزانه‌های بینالمللی، لاینهای پیشرفته و تودههای بومی گندم نان زمستانه دیم مورد بررسی قرار گرفتند. این ژنوتیپها در قالب طرح آزمایشی آلفا لاتیس با دو تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم کشور واقع در شهرستان مراغه طی سال زراعی 1400-1399 کشت شدند. آبیاری تکمیلی به میزان 50 میلیمتر بعد از کشت و آبیاری دوم در بهار سال بعد انجام گرفت. مراحل فنولوژیک شامل روز تا گلدهی، روز تا رسیدگی و دوره پر شد دانه با شمارش تعداد روز محاسبه شدند. میزان سبزینگی با استفاده از دستگاه NDVI در دو مرحله ظهور سنبله و سه هفته بعد از گرده افشانی سنجش گردید. سایر صفات شامل ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت بودند. روابط بین صفات بر اساس ضرایب همبستگی پیرسون بررسی شد. دندروگرام تجزیه خوشهای بر پایه مربع فاصله اقلیدسی و روش گروهبندی Ward در برنامهR ترسیم گردید. همچنین تجزیه تابع تشخیص کانونیکی بر اساس منشاء ژنوتیپهای گندم در نرم افزار SPSS 26 انجام گرفت. جهت گزینش ژنوتیپهای متحمل نیز از شاخصهای مختلف تحمل به تنش (TOL، MP، GMP، HM، SSI، STI، YI، YSI و RSI) استفاده شد.
یافته‌ها: میزان سبزینگی در مرحله ظهور سنبله با مقدار آن در سه هفته بعد از گرده افشانی همبستگی مثبت و بالایی داشت. همچنین، در شرایط آبیاری تکمیلی و دیم، عملکرد دانه با ارتفاع بوته و عملکرد بیولوژیک دارای رابطه مثبت و معنیداری بود. در هر دو محیط، ژنوتیپها پراکنش وسیعی در فضای بایپلات داشتند که نشاندهنده تنوع بالا در میان آنها از نظر صفات زراعی و فیزیولوژیکی بود. در نتیجه تجزیه خوشهای در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی، 110 ژنوتیپ گندم مورد مطالعه در چهار گروه دستهبندی شدند که ژنوتیپهای موجود در گروه سوم در هر دو دندروگرام از عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک بیشتری برخوردار بودند. بررسی توزیع منشاء ژنوتیپها در دندروگرام تجزیه خوشهای حاکی از آن بود که تحت شرایط آبیاری تکمیلی، ارقام متحمل به تنش خشکی و تودههای بومی به جز گروه چهارم در سایر گروهها حضور داشتند ولی مورفوتیپهای سرداری عمدتا در گروه چهارم بودند. از طرفی دیگر، در شرایط دیم اغلب ژنوتیپها با منشاء ارقام متحمل به تنش خشکی، تودههای بومی و لاینهای موسسه CIMMYT در گروه چهارم قرار گرفتند. نتایج تجزیه تابع تشخیص کانونیکی بر اساس منشاء ژنوتیپهای گندم حاکی از آن بود که تحت هر دو شرایط محیطی لاینهای ایجاد شده توسط مرکز CIMMYT با ارقام مربوط به کشور ترکیه بیشترین فاصله را در فضای بایپلات داشتند. در شرایط آبیاری تکمیلی، تودههای بومی و مورفوتیپهای سرداری و همچنین در شرایط دیم ارقام متحمل به تنش خشکی و تودههای بومی تشابه بالایی داشتند. ژنوتیپها با کدهای 46، 81 و 8 در شرایط آبیاری تکمیلی و ژنوتیپها با کدهای 8، 110 و 94 در شرایط دیم بهترتیب بیشترین عملکرد دانه را داشتند. ژنوتیپهای شماره 106، 34 و 55 کمترین مقدار TOL را داشتند و مطلوبترین ژنوتیپها از نظر این شاخص بودند. رقم سرداری (G8) و یک لاین دیم (G9) از نظر MP، GMP، HM و STI مناسبترین ژنوتیپها شناخته شدند. همچنین، ژنوتیپهای 106، 34 و 44 به شکل همزمان توسط شاخصهای SSI، YSI و RSIمتحملترین ژنوتیپها بودند. در نهایت، ژنوتیپهای 110، 67 و 8 از مجموع رتبه (SR) و میانگین رتبه (AR) بالایی برخوردار بودند.
نتیجه‌گیری: در میان 110 ژنوتیپ گندم مطالعه شده، تنوع قابل قبولی برای صفات زراعی و فیزیولوژیکی در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی وجود داشت. در شرایط آبیاری تکمیلی، تودههای بومی و مورفوتیپهای سرداری و در شرایط دیم ارقام متحمل به تنش خشکی و تودههای بومی تشابه بالایی با یکدیگر داشتند. یک لاین دیم با منشاء داخلی (ژنوتیپ 8) در کنار دو لاین خارجی انتخابی از آزمایشات CIMMYT (ژنوتیپهای 67 و 110) بر اساس میانگین رتبههای بهدست آمده از شاخصهای تحمل به تنش، مطلوبترین و متحملترین ژنوتیپها بودند که میتوانند در برنامههای تلاقی آینده مورد استفاده قرار گیرند.
مقدمه و هدف: گندم (Triticum aestivum L.) یکی از مهمترین غلات برای تضمین امنیت غذایی جمعیت رو به رشد انسان است. این گیاه تقریباً 19 درصد از کل کالری، 21 درصد از پروتئین و مقدار زیادی از مواد مغذی رژیم غذایی روزمره انسانها را فراهم میکند. قسمت عمده ای از نواحی زیر کشت گندم دیم در ایران با مشکل کمبود بارش و نیز عدم پراکنش مناسب بارندگی در طی فصل رویشی مواجه میباشند. ارقام گندم نان ایرانی دارای شجره و منابع پایه مختلفی هستند که این ویژگی عامل اصلی جدایی و تفکیک آنها میباشد. تبادل مواد اصلاحی با منشاهای مختلف به بهبود تولید کشاورزی کمک میکند و امنیت غذایی جهان را تقویت مینماید. لازم است چنین ژرمپلاسمهایی در شرایط مزرعه مورد ارزیابی قرار گیرند و صفات زراعی و فیزیولوژیکی گندم در این زمینه از اهمیت خاصی برخوردار میباشند. نظر به اینکه تولید گندم زمستانه دیم برای برخی از مناطق جغرافیایی ایران از جمله شمالغرب کشور بسیار مهم است و آسیبپذیری در برابر تغییرات آب و هوایی جهانی را کاهش میدهد، پژوهش حاضر بهمنظور ارزیابی صفات زراعی و فیزیولوژیکی و گروهبندی ژنوتیپهای گندم زمستانه دیم با منشاهای مختلف تحت شرایط آبیاری تکمیلی و دیم اجرا گردید. شناسایی ژنوتیپهای متحمل به تنش خشکی با استفاده از شاخصهای تحمل از دیگر اهداف مطالعه حاضر بود.
مواد و روش‌ها: در این آزمایش تعداد 110 ژنوتیپ گندم نان از ارقام تجاری، خزانه‌های بینالمللی، لاینهای پیشرفته و تودههای بومی گندم نان زمستانه دیم مورد بررسی قرار گرفتند. این ژنوتیپها در قالب طرح آزمایشی آلفا لاتیس با دو تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم کشور واقع در شهرستان مراغه طی سال زراعی 1400-1399 کشت شدند. آبیاری تکمیلی به میزان 50 میلیمتر بعد از کشت و آبیاری دوم در بهار سال بعد انجام گرفت. مراحل فنولوژیک شامل روز تا گلدهی، روز تا رسیدگی و دوره پر شد دانه با شمارش تعداد روز محاسبه شدند. میزان سبزینگی با استفاده از دستگاه NDVI در دو مرحله ظهور سنبله و سه هفته بعد از گرده افشانی سنجش گردید. سایر صفات شامل ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت بودند. روابط بین صفات بر اساس ضرایب همبستگی پیرسون بررسی شد. دندروگرام تجزیه خوشهای بر پایه مربع فاصله اقلیدسی و روش گروهبندی Ward در برنامهR ترسیم گردید. همچنین تجزیه تابع تشخیص کانونیکی بر اساس منشاء ژنوتیپهای گندم در نرم افزار SPSS 26 انجام گرفت. جهت گزینش ژنوتیپهای متحمل نیز از شاخصهای مختلف تحمل به تنش (TOL، MP، GMP، HM، SSI، STI، YI، YSI و RSI) استفاده شد.
یافته‌ها: میزان سبزینگی در مرحله ظهور سنبله با مقدار آن در سه هفته بعد از گرده افشانی همبستگی مثبت و بالایی داشت. همچنین، در شرایط آبیاری تکمیلی و دیم، عملکرد دانه با ارتفاع بوته و عملکرد بیولوژیک دارای رابطه مثبت و معنیداری بود. در هر دو محیط، ژنوتیپها پراکنش وسیعی در فضای بایپلات داشتند که نشاندهنده تنوع بالا در میان آنها از نظر صفات زراعی و فیزیولوژیکی بود. در نتیجه تجزیه خوشهای در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی، 110 ژنوتیپ گندم مورد مطالعه در چهار گروه دستهبندی شدند که ژنوتیپهای موجود در گروه سوم در هر دو دندروگرام از عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک بیشتری برخوردار بودند. بررسی توزیع منشاء ژنوتیپها در دندروگرام تجزیه خوشهای حاکی از آن بود که تحت شرایط آبیاری تکمیلی، ارقام متحمل به تنش خشکی و تودههای بومی به جز گروه چهارم در سایر گروهها حضور داشتند ولی مورفوتیپهای سرداری عمدتا در گروه چهارم بودند. از طرفی دیگر، در شرایط دیم اغلب ژنوتیپها با منشاء ارقام متحمل به تنش خشکی، تودههای بومی و لاینهای موسسه CIMMYT در گروه چهارم قرار گرفتند. نتایج تجزیه تابع تشخیص کانونیکی بر اساس منشاء ژنوتیپهای گندم حاکی از آن بود که تحت هر دو شرایط محیطی لاینهای ایجاد شده توسط مرکز CIMMYT با ارقام مربوط به کشور ترکیه بیشترین فاصله را در فضای بایپلات داشتند. در شرایط آبیاری تکمیلی، تودههای بومی و مورفوتیپهای سرداری و همچنین در شرایط دیم ارقام متحمل به تنش خشکی و تودههای بومی تشابه بالایی داشتند. ژنوتیپها با کدهای 46، 81 و 8 در شرایط آبیاری تکمیلی و ژنوتیپها با کدهای 8، 110 و 94 در شرایط دیم بهترتیب بیشترین عملکرد دانه را داشتند. ژنوتیپهای شماره 106، 34 و 55 کمترین مقدار TOL را داشتند و مطلوبترین ژنوتیپها از نظر این شاخص بودند. رقم سرداری (G8) و یک لاین دیم (G9) از نظر MP، GMP، HM و STI مناسبترین ژنوتیپها شناخته شدند. همچنین، ژنوتیپهای 106، 34 و 44 به شکل همزمان توسط شاخصهای SSI، YSI و RSIمتحملترین ژنوتیپها بودند. در نهایت، ژنوتیپهای 110، 67 و 8 از مجموع رتبه (SR) و میانگین رتبه (AR) بالایی برخوردار بودند.
نتیجه‌گیری: در میان 110 ژنوتیپ گندم مطالعه شده، تنوع قابل قبولی برای صفات زراعی و فیزیولوژیکی در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی وجود داشت. در شرایط آبیاری تکمیلی، تودههای بومی و مورفوتیپهای سرداری و در شرایط دیم ارقام متحمل به تنش خشکی و تودههای بومی تشابه بالایی با یکدیگر داشتند. یک لاین دیم با منشاء داخلی (ژنوتیپ 8) در کنار دو لاین خارجی انتخابی از آزمایشات CIMMYT (ژنوتیپهای 67 و 110) بر اساس میانگین رتبههای بهدست آمده از شاخصهای تحمل به تنش، مطلوبترین و متحملترین ژنوتیپها بودند که میتوانند در برنامههای تلاقی آینده مورد استفاده قرار گیرند.
نوع مطالعه: كاربردي |
موضوع مقاله:
اصلاح براي تنش هاي زنده و غيرزنده محيطي
دریافت: 1403/12/11 | پذیرش: 1404/4/21
دریافت: 1403/12/11 | پذیرش: 1404/4/21
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
