1- استادیار بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،گرگان، ایران
2- دانشیار بخش تحقیقات دانه‌های روغنی، مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
3- استادیار بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،گرگان، ایران
2- دانشیار بخش تحقیقات دانه‌های روغنی، مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
3- استادیار بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،گرگان، ایران
چکیده: (43 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: آفتابگردان به عنوان یکی از مهمترین منابع تولید روغن گیاهی نقش مهمی در امنیت غذایی، درآمد و تأمین زندگی زارعین کشور ایفا می‌کند. امروزه خشکسالی و تنش حاصل از آن یکی از رایج‌ترین تنش‌های محیطی است که باعث کاهش عملکرد به ویژه در مناطق خشک و دیم می‌شود. بهره‌وری آفتابگردان نیز به مانند اکثر گیاهان زراعی به شدت تحت تأثیر تنش خشکی قرار می‌گیرد. بنابراین یافتن راهکارهای مؤثر برای کاهش آسیب‌های ناشی از تنش خشکی بسیار مفید خواهد بود. از آنجایی که امروزه هیبریدهای آفتابگردان به عنوان ارقام تجاری کشت می‌شوند؛ با توجه به تغییر اقلیم و خشکالی تولید هیبریدهای برتر با عملکرد دانه و روغن بالا و متحمل به تنش غیرزنده ضروری به نظر می‌رسد. از روش تجزیه و تحلیل بای‌پلات ژنوتیپ- صفت (GT) می‌توان به عنوان یک روش آماری قوی برای بررسی همبستگی بین صفات از طریق ارزیابی ژنوتیپ‌ها برای صفات متعدد و یافتن ژنوتیپی که در صفات خاص برتری دارند، استفاده کرد. بنابراین در این مطالعه برای بررسی روابط متقابل بین صفات مختلف و هیبریدهای آفتابگردان از روش بای‌پلات ژنوتیپ-صفت استفاده شد. اهداف تحقیق حاضر شامل شناسایی هیبریدهای آفتابگردان با مطلوب‌ترین صفات، بررسی روابط بین صفات مختلف مورد مطالعه و روابط آنها و دسته‌بندی هیبریدها براساس صفات مورد مطالعه از طریق روش بای‌پلات ژنوتیپ-صفت است.
مواد و روش‌ها: تعداد 18 هیبرید جدید آفتابگردان به همراه هیبرید زرین به عنوان شاهد در دو شرایط دیم و آبی مورد ارزیابی قرار گرفتند. آزمایش با استفاده از طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در فصل زراعی 1402-1401 در ایستگاه ملی تحقیقات کشاورزی و تولید بذر دیم گنبد کاووس (در شرایط دیم- کشت زمستانه در اسفند ماه) و ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان (در شرایط آبی- کشت بهاره در اردیبهشت ماه) اجرا شد. هریک از هیبریدها در کرت‌هایی با سه خط سه متری با فواصل ردیف 60 سانتی‌متر و فواصل بوته 25 سانتی‌متر کاشته شد. کشت به صورت دستی و کُپه‌ای انجام شد. نحوه کشت در شرایط دیم به صورت مسطح و در شرایط آبی بر روی جوی و پشته‌های ایجاد شده توسط فاروئر بود. صفات زراعی روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، ارتفاع طبق از سطح زمین، قطر طبق، قطر ساقه، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه و عملکرد دانه ارزیابی شد. درصد روغن نمونه‌های 30 گرمی تصادفی از بذر هر کرت در آزمایشگاه دانه‌های روغنی مؤسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اندازه‌گیری شد. سپس عملکرد روغن بر حسب کیلوگرم در هکتار محاسبه گردید. پس از حصول داده‌های آزمایشی، از نرم افزار GGE biplot برای تجزیه داده‌ها به‌روش گرافیکی بای‌پلات GT با استفاده از مدل آماری مناسب استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج حاصل از بای‌پلات ژنوتیپ- صفت در مجموع در شرایط دیم 3/78 درصد (مؤلفه اصلی اول و دوم به ترتیب 8/61 و 5/16 درصد) و در شرایط آبی 7/58 درصد (مؤلفه اصلی اول و دوم به ترتیب 4/39 و 3/19 درصد) از کل تنوع داده‌های استاندارد شده را توجیه کردند. به طورکلی براساس نمایش چندضلعی بای‌پلات، هیبریدهای شماره 4 و 16 در شرایط دیم و هیبریدهای شماره 2، 3، 4 و 16 در شرایط آبی هیبریدهای برتر براساس اکثر صفات مورد ارزیابی بودند. نتایج بای‌پلات روابط متقابل میان صفات نشان داد که قطر طبق و قطر ساقه با عملکرد دانه در دو شرایط دیم و آبی همبستگی مثبتی دارند. همچنین در شرایط دیم صفت ارتفاع بوته و در شرایط آبی صفت تعداد دانه در طبق نزدیک‌ترین صفت به صفت ایده‌آل بودند و بیشترین تمایز و بیانگری را نشان دادند. بای‌پلات مقایسه کلیه هیبریدها با هیبرید ایده‌آل نشان داد که در شرایط دیم هیبریدهای 4، 16، 1، 10 و 2 و در شرایط آبی هیبریدهای 16، 4 و 10 مطلوب‌ترین هیبریدها از نظر تمام صفات مورد مطالعه بودند. همچنین هیبرید شماره 3 (در شرایط دیم) و هیبرید شماره 11 در شرایط آبی در مقایسه با هیبرید ایده‌آل، نامطلوب‌ترین هیبرید بودند. نمودار گرافیکی بررسی هیبریدها براساس پایداری نشان داد که هیبرید شماره 16 به عنوان بهترین و پایدارترین هیبرید برای دو شرایط دیم و آبی انتخاب شد.
نتیجه‌گیری کلی: در مجموع با توجه به محدودیت منابع آبی، اصلاح برای تهیه ارقام و هیبریدهای متحمل به خشکی با پتانسیل عملکرد بالا در این گیاه مهم اقتصادی مطرح است. علاوه براین باید به دنبال هیبریدهایی بود که عملکرد (دانه و روغن) آنها در دو شرایط دیم و آبی بالا باشد. بهبود ارتفاع بوته و قطر ساقه در شرایط دیم باعث بهبود عملکرد دانه می‌شود؛ این در حالی است که در شرایط آبی بهبود قطر طبق باعث بهبود عملکرد دانه خواهد شد. هیبریدهای شماره 4 و 16 در دو شرایط دیم و آبی و هیبریدهای شماره 2 و 3 در شرایط آبی مناسب‌ترین و مطلوب‌ترین هیبریدها از نظر عملکرد دانه و روغن بودند. نتایج به‌دست آمده از این تحقیق کارایی روش بای‌پلات ژنوتیپ- صفت را برای تشخیص صفات مختلف و انتخاب هیبریدهای پرمحصول و پایدار را نشان داد.
مقدمه و هدف: آفتابگردان به عنوان یکی از مهمترین منابع تولید روغن گیاهی نقش مهمی در امنیت غذایی، درآمد و تأمین زندگی زارعین کشور ایفا می‌کند. امروزه خشکسالی و تنش حاصل از آن یکی از رایج‌ترین تنش‌های محیطی است که باعث کاهش عملکرد به ویژه در مناطق خشک و دیم می‌شود. بهره‌وری آفتابگردان نیز به مانند اکثر گیاهان زراعی به شدت تحت تأثیر تنش خشکی قرار می‌گیرد. بنابراین یافتن راهکارهای مؤثر برای کاهش آسیب‌های ناشی از تنش خشکی بسیار مفید خواهد بود. از آنجایی که امروزه هیبریدهای آفتابگردان به عنوان ارقام تجاری کشت می‌شوند؛ با توجه به تغییر اقلیم و خشکالی تولید هیبریدهای برتر با عملکرد دانه و روغن بالا و متحمل به تنش غیرزنده ضروری به نظر می‌رسد. از روش تجزیه و تحلیل بای‌پلات ژنوتیپ- صفت (GT) می‌توان به عنوان یک روش آماری قوی برای بررسی همبستگی بین صفات از طریق ارزیابی ژنوتیپ‌ها برای صفات متعدد و یافتن ژنوتیپی که در صفات خاص برتری دارند، استفاده کرد. بنابراین در این مطالعه برای بررسی روابط متقابل بین صفات مختلف و هیبریدهای آفتابگردان از روش بای‌پلات ژنوتیپ-صفت استفاده شد. اهداف تحقیق حاضر شامل شناسایی هیبریدهای آفتابگردان با مطلوب‌ترین صفات، بررسی روابط بین صفات مختلف مورد مطالعه و روابط آنها و دسته‌بندی هیبریدها براساس صفات مورد مطالعه از طریق روش بای‌پلات ژنوتیپ-صفت است.
مواد و روش‌ها: تعداد 18 هیبرید جدید آفتابگردان به همراه هیبرید زرین به عنوان شاهد در دو شرایط دیم و آبی مورد ارزیابی قرار گرفتند. آزمایش با استفاده از طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در فصل زراعی 1402-1401 در ایستگاه ملی تحقیقات کشاورزی و تولید بذر دیم گنبد کاووس (در شرایط دیم- کشت زمستانه در اسفند ماه) و ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان (در شرایط آبی- کشت بهاره در اردیبهشت ماه) اجرا شد. هریک از هیبریدها در کرت‌هایی با سه خط سه متری با فواصل ردیف 60 سانتی‌متر و فواصل بوته 25 سانتی‌متر کاشته شد. کشت به صورت دستی و کُپه‌ای انجام شد. نحوه کشت در شرایط دیم به صورت مسطح و در شرایط آبی بر روی جوی و پشته‌های ایجاد شده توسط فاروئر بود. صفات زراعی روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، ارتفاع طبق از سطح زمین، قطر طبق، قطر ساقه، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه و عملکرد دانه ارزیابی شد. درصد روغن نمونه‌های 30 گرمی تصادفی از بذر هر کرت در آزمایشگاه دانه‌های روغنی مؤسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج اندازه‌گیری شد. سپس عملکرد روغن بر حسب کیلوگرم در هکتار محاسبه گردید. پس از حصول داده‌های آزمایشی، از نرم افزار GGE biplot برای تجزیه داده‌ها به‌روش گرافیکی بای‌پلات GT با استفاده از مدل آماری مناسب استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج حاصل از بای‌پلات ژنوتیپ- صفت در مجموع در شرایط دیم 3/78 درصد (مؤلفه اصلی اول و دوم به ترتیب 8/61 و 5/16 درصد) و در شرایط آبی 7/58 درصد (مؤلفه اصلی اول و دوم به ترتیب 4/39 و 3/19 درصد) از کل تنوع داده‌های استاندارد شده را توجیه کردند. به طورکلی براساس نمایش چندضلعی بای‌پلات، هیبریدهای شماره 4 و 16 در شرایط دیم و هیبریدهای شماره 2، 3، 4 و 16 در شرایط آبی هیبریدهای برتر براساس اکثر صفات مورد ارزیابی بودند. نتایج بای‌پلات روابط متقابل میان صفات نشان داد که قطر طبق و قطر ساقه با عملکرد دانه در دو شرایط دیم و آبی همبستگی مثبتی دارند. همچنین در شرایط دیم صفت ارتفاع بوته و در شرایط آبی صفت تعداد دانه در طبق نزدیک‌ترین صفت به صفت ایده‌آل بودند و بیشترین تمایز و بیانگری را نشان دادند. بای‌پلات مقایسه کلیه هیبریدها با هیبرید ایده‌آل نشان داد که در شرایط دیم هیبریدهای 4، 16، 1، 10 و 2 و در شرایط آبی هیبریدهای 16، 4 و 10 مطلوب‌ترین هیبریدها از نظر تمام صفات مورد مطالعه بودند. همچنین هیبرید شماره 3 (در شرایط دیم) و هیبرید شماره 11 در شرایط آبی در مقایسه با هیبرید ایده‌آل، نامطلوب‌ترین هیبرید بودند. نمودار گرافیکی بررسی هیبریدها براساس پایداری نشان داد که هیبرید شماره 16 به عنوان بهترین و پایدارترین هیبرید برای دو شرایط دیم و آبی انتخاب شد.
نتیجه‌گیری کلی: در مجموع با توجه به محدودیت منابع آبی، اصلاح برای تهیه ارقام و هیبریدهای متحمل به خشکی با پتانسیل عملکرد بالا در این گیاه مهم اقتصادی مطرح است. علاوه براین باید به دنبال هیبریدهایی بود که عملکرد (دانه و روغن) آنها در دو شرایط دیم و آبی بالا باشد. بهبود ارتفاع بوته و قطر ساقه در شرایط دیم باعث بهبود عملکرد دانه می‌شود؛ این در حالی است که در شرایط آبی بهبود قطر طبق باعث بهبود عملکرد دانه خواهد شد. هیبریدهای شماره 4 و 16 در دو شرایط دیم و آبی و هیبریدهای شماره 2 و 3 در شرایط آبی مناسب‌ترین و مطلوب‌ترین هیبریدها از نظر عملکرد دانه و روغن بودند. نتایج به‌دست آمده از این تحقیق کارایی روش بای‌پلات ژنوتیپ- صفت را برای تشخیص صفات مختلف و انتخاب هیبریدهای پرمحصول و پایدار را نشان داد.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
اصلاح براي تنش هاي زنده و غيرزنده محيطي
دریافت: 1403/11/6 | پذیرش: 1404/1/18
دریافت: 1403/11/6 | پذیرش: 1404/1/18
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
