1- دانشگاه شاهد، تهران، ایران
2- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
2- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
چکیده: (8 مشاهده)
مقدمه و اهداف: کلزا با نام علمی Brassica napus L. بهعنوان یک محصول عمده روغنی، نقش آن در تامین نیازهای غذایی و سوخت زیستی بسیار بااهمیت است. افزایش عملکرد دانه کلزا برای بهبود عملکرد اقتصادی این گیاه و تضمین امنیت غذایی ضروری است. عملکرد دانه کلزا به دلیل تاثیرپذیری از شرایط محیطی و صفات مختلف ژنتیکی دارای وراثتپذیری پایینی میباشد. به همین دلیل بهبود عملکرد آن با استفاده از اجزای عملکرد که دارای تنوع ژنتیکی و قابلیت انتقال بالا به نتاج میباشد، امکان پذیر است.در برنامه‌های به‌نژادی کلزا، صفات مرتبط با خورجین به‌منظور افزایش عملکرد دارای اهمیت بالایی می‌باشند و به‌نژادی برای صفات مرتبط با خورجین و ایجاد ارقام پرعملکرد یکی از اهداف مهم به‌نژادگران است. بنابراین هدف از این تحقیق، آگاهی از نحوه عمل ژن، قابلیت توارث و ترکیب‌پذیری صفات مرتبط با خورجین و تاثیر این صفات بر میزان عملکرد دانه و روغن بااستفاه از تجزیه لاین × تستر در کلزای بهاره بود.
مواد و روش‌ها: در این تحقیق سه ژنوتیپ کلزای بهاره پرمحصول (SPN34، RGS003 و SPN1) به عنوان تستر، با 5 ژنوتیپ توصیه شده برای کشت در اقلیم گرم کشور (SPN3، SPN9، SPN36، SPN30 و DH4) به عنوان لاین با هم تلاقی داده شدند و دورگ‌های حاصل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با دو تکرار در سال زراعی 1393-1394 در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر بررسی شدند. صفات مورد مطالعه شامل تعداد خورجین، تعداد دانه در خورجین، طول خورجین، ارتفاع اولین خورجین از سطح زمین، عملکرد دانه و عملکرد روغن بود. برای تجزیه آماری طرح، از تجزیه لاین × تستر استفاده شد و ترکیب‌پذیری خصوصی دورگ‌ها، ترکیب‌پذیری عمومی والدین، نحوه عمل ژن و وراثتپذیری عمومی و خصوصی صفات برآورد گردید.
یافته‌ها: اثر متقابل لاین × تستر برای تمامی صفات به‌جز تعداد دانه در خورجین معنی‌دار بودند که این امر نشان می‌دهد که لاین‌ها در ترکیب با تسترهای مختلف واکنش متفاوتی داشتند و حاکی از نقش اثر غالبیت و غیرافزایشی در کنترل صفات مزبور بوده است. برآورد وراثتپذیری عمومی تمامی صفات بالا بود که بیانگر اهمیت بالاتر واریانس ژنتیکی نسبت به واریانس محیطی در صفات مورد بررسی است. وراثتپذیری خصوصی برای عملکرد روغن دانه 77/55 درصد بود و توارث‌پذیری خصوصی بالای تعداد خورجین در شاخه‌های فرعی (43/87 درصد)، تعداد خورجین در بوته (98/82 درصد)، تعداد دانه در خورجین (34/66 درصد) و ارتفاع اولین خورجین از سطح زمین (72/69 درصد)، مؤید سهم بیشتر واریانس افزایشی در کنترل ژنتیکی این صفات نسبت به سایر صفات مورد ارزیابی میباشد و روش‌های اصلاحی مبتنی بر گزینش برای بهبود این صفات پیشنهاد می‌شود. برآورد نحوه عمل ژن در صفات تعداد خورجین در ساقه اصلی، طول خورجین، عملکرد دانه و عملکرد روغن دانه نقش بالاتر واریانس غیرافزایشی نسبت به واریانس افزایشی بوده است. درجه غالبیت بیش از یک، در صفات تعداد خورجین در ساقه اصلی، طول خورجین، عملکرد دانه و عملکرد روغن دانه مبین عمل غالبیت ژن‌ها در کنترل این صفات است که در نتیجه تولید هیبرید و بهره‌برداری از اثرات غالبیت ژن‌ها در این صفات پیشنهاد می‌شود .در بین ژنوتیپ‌های مورد مطالعه تسترهای SPN1 و SPN34و لاین‌های DH4و SPN3 از لحاظ صفات مرتبط با خورجین ترکیب‌شونده‌های خوبی بودند. در نتیجه می‌توان از آنها بهعنوان یکی از والدهای مناسب در برنامه‌های اصلاحی مبتنی بر تولید بذر هیبرید استفاده کرد. در بین ترکیبات ارقام کلزا، دورگ‌های RGS003 × DH4 برای صفات تعداد خورجین در شاخه‌های فرعی و اصلی و کل بوته، DH4×SPN1 برای صفات تعداد دانه در خورجین، عملکرد دانه و عملکرد روغن دانه، RGS003×SPN30 برای صفت طول خورجین و SPN1×SPN9 برای صفت ارتفاع اولین خورجین از سطح زمین و SPN36×RGS003 نیز برای صفات عملکرد دانه و عملکرد روغن دانه جز تلاقی‌های برتر بودند و می‌توان از آنها در برنامه‌های تولید ارقام هیبرید استفاده کرد.
نتیجه‌گیری: نتایچ نشان داد که در بین لاین‌ها و تسترها از لحاظ صفات مرتبط با خورجین تنوع ژنتیکی کافی وجود داشت، به‌طوری که تنوع حاصل از تلاقی آنها، میتواند برای معرفی ارقام جدید مورد بهره‌برداری قرار گیرد. لاین‌ها و تسترهای با قابلیت ترکیب عمومی بالا و والدین دورگ‌ها با ترکیب‌پذیری خصوصی بالا، به‌منظور تشکیل یک جمعیت مناسب جهت تولید نتاج دارای صفات برتر مرتبط با خورجین و عملکرد بالاتر در برنامه‌های آتی پیشنهاد می‌شوند. ترکیب لاین‌ها و تسترها با قابلیت ترکیب عمومی و خصوصی بالا میتواند منجر به توسعه دورگ‌هایی شود که نه تنها عملکرد دانه خوبی دارند، بلکه هتروزیس بالایی را نشان داده‌اند و عملکرد دانه و روغن کلزا را افزایش می‌دهند.
مواد و روش‌ها: در این تحقیق سه ژنوتیپ کلزای بهاره پرمحصول (SPN34، RGS003 و SPN1) به عنوان تستر، با 5 ژنوتیپ توصیه شده برای کشت در اقلیم گرم کشور (SPN3، SPN9، SPN36، SPN30 و DH4) به عنوان لاین با هم تلاقی داده شدند و دورگ‌های حاصل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با دو تکرار در سال زراعی 1393-1394 در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر بررسی شدند. صفات مورد مطالعه شامل تعداد خورجین، تعداد دانه در خورجین، طول خورجین، ارتفاع اولین خورجین از سطح زمین، عملکرد دانه و عملکرد روغن بود. برای تجزیه آماری طرح، از تجزیه لاین × تستر استفاده شد و ترکیب‌پذیری خصوصی دورگ‌ها، ترکیب‌پذیری عمومی والدین، نحوه عمل ژن و وراثتپذیری عمومی و خصوصی صفات برآورد گردید.
یافته‌ها: اثر متقابل لاین × تستر برای تمامی صفات به‌جز تعداد دانه در خورجین معنی‌دار بودند که این امر نشان می‌دهد که لاین‌ها در ترکیب با تسترهای مختلف واکنش متفاوتی داشتند و حاکی از نقش اثر غالبیت و غیرافزایشی در کنترل صفات مزبور بوده است. برآورد وراثتپذیری عمومی تمامی صفات بالا بود که بیانگر اهمیت بالاتر واریانس ژنتیکی نسبت به واریانس محیطی در صفات مورد بررسی است. وراثتپذیری خصوصی برای عملکرد روغن دانه 77/55 درصد بود و توارث‌پذیری خصوصی بالای تعداد خورجین در شاخه‌های فرعی (43/87 درصد)، تعداد خورجین در بوته (98/82 درصد)، تعداد دانه در خورجین (34/66 درصد) و ارتفاع اولین خورجین از سطح زمین (72/69 درصد)، مؤید سهم بیشتر واریانس افزایشی در کنترل ژنتیکی این صفات نسبت به سایر صفات مورد ارزیابی میباشد و روش‌های اصلاحی مبتنی بر گزینش برای بهبود این صفات پیشنهاد می‌شود. برآورد نحوه عمل ژن در صفات تعداد خورجین در ساقه اصلی، طول خورجین، عملکرد دانه و عملکرد روغن دانه نقش بالاتر واریانس غیرافزایشی نسبت به واریانس افزایشی بوده است. درجه غالبیت بیش از یک، در صفات تعداد خورجین در ساقه اصلی، طول خورجین، عملکرد دانه و عملکرد روغن دانه مبین عمل غالبیت ژن‌ها در کنترل این صفات است که در نتیجه تولید هیبرید و بهره‌برداری از اثرات غالبیت ژن‌ها در این صفات پیشنهاد می‌شود .در بین ژنوتیپ‌های مورد مطالعه تسترهای SPN1 و SPN34و لاین‌های DH4و SPN3 از لحاظ صفات مرتبط با خورجین ترکیب‌شونده‌های خوبی بودند. در نتیجه می‌توان از آنها بهعنوان یکی از والدهای مناسب در برنامه‌های اصلاحی مبتنی بر تولید بذر هیبرید استفاده کرد. در بین ترکیبات ارقام کلزا، دورگ‌های RGS003 × DH4 برای صفات تعداد خورجین در شاخه‌های فرعی و اصلی و کل بوته، DH4×SPN1 برای صفات تعداد دانه در خورجین، عملکرد دانه و عملکرد روغن دانه، RGS003×SPN30 برای صفت طول خورجین و SPN1×SPN9 برای صفت ارتفاع اولین خورجین از سطح زمین و SPN36×RGS003 نیز برای صفات عملکرد دانه و عملکرد روغن دانه جز تلاقی‌های برتر بودند و می‌توان از آنها در برنامه‌های تولید ارقام هیبرید استفاده کرد.
نتیجه‌گیری: نتایچ نشان داد که در بین لاین‌ها و تسترها از لحاظ صفات مرتبط با خورجین تنوع ژنتیکی کافی وجود داشت، به‌طوری که تنوع حاصل از تلاقی آنها، میتواند برای معرفی ارقام جدید مورد بهره‌برداری قرار گیرد. لاین‌ها و تسترهای با قابلیت ترکیب عمومی بالا و والدین دورگ‌ها با ترکیب‌پذیری خصوصی بالا، به‌منظور تشکیل یک جمعیت مناسب جهت تولید نتاج دارای صفات برتر مرتبط با خورجین و عملکرد بالاتر در برنامه‌های آتی پیشنهاد می‌شوند. ترکیب لاین‌ها و تسترها با قابلیت ترکیب عمومی و خصوصی بالا میتواند منجر به توسعه دورگ‌هایی شود که نه تنها عملکرد دانه خوبی دارند، بلکه هتروزیس بالایی را نشان داده‌اند و عملکرد دانه و روغن کلزا را افزایش می‌دهند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
