احمد شاهی زاده* 
1، رسول اصغری1 ، معرفت قاسمی2 ، پریسا شیخ زاده مصدق1
1، رسول اصغری1 ، معرفت قاسمی2 ، پریسا شیخ زاده مصدق1
1- گروه تولید و ژنتیک گیاهی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2- مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اردبیل، ایران
2- مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اردبیل، ایران
چکیده: (53 مشاهده)
مقدمه و هدف: یکی از روش های گزینش ارقام با عملکرد بالا، گزینش بر اساس صفات فیزیولوژیکی است. بررسی روند رشد و پر شدن دانه و اثر آن بر وزن دانه از تحقیقات پایه در برنامه‌های به‌نژادی به‌شمار می‌رود. سرعت و دوره پر شدن دانه از صفات مهم مؤثر بر عملکرد دانه در گندم هستند که تحت‌تأثیر شرایط محیطی قرار میگیرند. گزینش بر اساس صفاتی نظیر سرعت و دوره پرشدن دانه میتواند یک معیار فیزیولوژیک مناسب برای ارزیابی ارقام باشد. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی عملکرد، سرعت و دوره پرشـدن دانه ژنوتیپ های گندم نان در شرایط تنش خشکی آخر فصل و شناسایی ژنوتیپ های برتر است.
مواد و روش ها: در این پژوهش 18 لاین پیشرفته گندم نان به همراه دو رقم شاهد که از ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل تهیه شده بودند، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط آبیاری کامل و تنش خشکی آخر فصل در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل مورد مطالعه قرار گرفت. در مزرعه ژنوتیپ ها در داخل هر کرت بهابعاد 4×3 متری با فاصله خطوط 20 سانتی‌متر و تراکم 400 بذر در مترمربع کشت شدند. ژنوتیپ ها در پاییز 1399 در ایستگاه تحقیقاتی کشت شدند. در شرایط تنش از مرحله گلدهی تا رسیدگی دانه آبیاری اعمال نشد در صورتی که در شرایط بدون تنش از زمان گلدهی تا رسیدگی فیزیولوژیک در سه نوبت (اوایل گلدهی، اواسط دانه بستن و اواخر دانه بستن) آبیاری انجام گرفت. در این مطالعه صفات عملکرد دانه، سرعت پرشدن دانه، حداکثر وزن خشک دانه، طول دوره پر شدن دانه و دوره مؤثر پر شدن دانه اندازه‌گیری شدند.
یافته ها: نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات مورد ارزیابی نشان داد که بین محیط ها و بین ژنوتیپ ها از لحاظ کلیه صفات مورد ارزیابی اختلاف معنی‌داری وجود دارد. اثر متقابـل ژنوتیـپ و محیط نیز برای کلیه صفات ذکرشده معنیدار بـود. معنی دار شدن اختلاف بین ژنوتیپ ها نشان دهنـده تنـوع ژنتیکی بین ارقام مورد مطالعه اسـت. همچنین معنی دار شدن اثر متقابل نشان میدهد که ژنوتیپ های مورد مطالعه در دو محیط بدون تنش و دارای تنش رفتار یکسانی نداشتند. سرعت پرشدن دانه همه ژنوتیپ ها تحت شرایط تنش خشکی کاهش پیدا کرد. میانگین سرعت پر شدن دانه در محیط دارای تنش 20/1 میلی گرم در روز و در محیط بدون تنش 37/1 میلی گرم در روز بود. مشخص گردید با بیشترشدن سرعت پر شدن دانه، طول دوره پر شدن دانه و دوره مؤثر پر شدن دانه کاهش می‌یابد. طول دوره پر شدن دانه در محیط تنش نسبت به محیط بدون تنش به طور متوسط 31/2 روز کوتاه تر بود. مشخص گردید کـه طول و دوره مؤثر پر شدن دانه بـا وزن خشک دانه رابطه مستقیم دارد. میانگین عملکرد ژنوتیپ‌ها در شرایط تنش (594 گرم در متر مربع) در مقایسه با محیط بدون تنش (768 گرم در متر مربع) کاهش قابل توجهی داشت. نتایج ضرایب همبستگی نشان داد که بین سرعت و دوره مؤثر پر شدن دانه همبستگی منفی و معنی‌داری در محیط تنش (**358/0- = r) و محیط بدون تنش (**404/0- = r) وجود دارد. تجزیه‌ای خوشه ای ژنوتیپ ها در محیط تنش، آنها را در سه خوشه و در محیط بدون تنش در چهار خوشه گروه‌بندی کرد. نقشه حرارتی توزیع ژنوتیپ ها بر اساس صفات مورد مطالعه در محیط دارای تنش، ژنوتیپ ها را در سه خوشه گروه‌بندی کرد.
نتیجه‌گیری: تنوع قابل توجهی از نظر صفات مورد بررسی در بین ژنوتیپ های مورد مطالعه مشاهده شد که نشان‌دهنده وجود تنوع ژنتیکی مناسب در مواد گیاهی مورد مطالعه است. تنش خشکی آخر فصل از طریق کاهش سرعت و دوره پر شدن دانه، بر وزن نهایی دانه تأثیر منفی داشت و در نهایت عملکرد را کاهش داد. در چنین شرایطی انتخاب ژنوتیپ های با سرعت پرشدن دانه بیشتر، میتواند منجر به گزینش ژنوتیپ های متحمل به خشکی باشد. با این حال، سرعت پر شدن دانه و دوره مؤثر پرشدن دانه، به تنهایی نمی‌توانند عملکرد بالا را تضمین کند و باید سایر اجزای مؤثر در عملکرد را در گزینش ژنوتیپ های متحمل به خشکی در نظر گرفت.
مواد و روش ها: در این پژوهش 18 لاین پیشرفته گندم نان به همراه دو رقم شاهد که از ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل تهیه شده بودند، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط آبیاری کامل و تنش خشکی آخر فصل در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل مورد مطالعه قرار گرفت. در مزرعه ژنوتیپ ها در داخل هر کرت بهابعاد 4×3 متری با فاصله خطوط 20 سانتی‌متر و تراکم 400 بذر در مترمربع کشت شدند. ژنوتیپ ها در پاییز 1399 در ایستگاه تحقیقاتی کشت شدند. در شرایط تنش از مرحله گلدهی تا رسیدگی دانه آبیاری اعمال نشد در صورتی که در شرایط بدون تنش از زمان گلدهی تا رسیدگی فیزیولوژیک در سه نوبت (اوایل گلدهی، اواسط دانه بستن و اواخر دانه بستن) آبیاری انجام گرفت. در این مطالعه صفات عملکرد دانه، سرعت پرشدن دانه، حداکثر وزن خشک دانه، طول دوره پر شدن دانه و دوره مؤثر پر شدن دانه اندازه‌گیری شدند.
یافته ها: نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات مورد ارزیابی نشان داد که بین محیط ها و بین ژنوتیپ ها از لحاظ کلیه صفات مورد ارزیابی اختلاف معنی‌داری وجود دارد. اثر متقابـل ژنوتیـپ و محیط نیز برای کلیه صفات ذکرشده معنیدار بـود. معنی دار شدن اختلاف بین ژنوتیپ ها نشان دهنـده تنـوع ژنتیکی بین ارقام مورد مطالعه اسـت. همچنین معنی دار شدن اثر متقابل نشان میدهد که ژنوتیپ های مورد مطالعه در دو محیط بدون تنش و دارای تنش رفتار یکسانی نداشتند. سرعت پرشدن دانه همه ژنوتیپ ها تحت شرایط تنش خشکی کاهش پیدا کرد. میانگین سرعت پر شدن دانه در محیط دارای تنش 20/1 میلی گرم در روز و در محیط بدون تنش 37/1 میلی گرم در روز بود. مشخص گردید با بیشترشدن سرعت پر شدن دانه، طول دوره پر شدن دانه و دوره مؤثر پر شدن دانه کاهش می‌یابد. طول دوره پر شدن دانه در محیط تنش نسبت به محیط بدون تنش به طور متوسط 31/2 روز کوتاه تر بود. مشخص گردید کـه طول و دوره مؤثر پر شدن دانه بـا وزن خشک دانه رابطه مستقیم دارد. میانگین عملکرد ژنوتیپ‌ها در شرایط تنش (594 گرم در متر مربع) در مقایسه با محیط بدون تنش (768 گرم در متر مربع) کاهش قابل توجهی داشت. نتایج ضرایب همبستگی نشان داد که بین سرعت و دوره مؤثر پر شدن دانه همبستگی منفی و معنی‌داری در محیط تنش (**358/0- = r) و محیط بدون تنش (**404/0- = r) وجود دارد. تجزیه‌ای خوشه ای ژنوتیپ ها در محیط تنش، آنها را در سه خوشه و در محیط بدون تنش در چهار خوشه گروه‌بندی کرد. نقشه حرارتی توزیع ژنوتیپ ها بر اساس صفات مورد مطالعه در محیط دارای تنش، ژنوتیپ ها را در سه خوشه گروه‌بندی کرد.
نتیجه‌گیری: تنوع قابل توجهی از نظر صفات مورد بررسی در بین ژنوتیپ های مورد مطالعه مشاهده شد که نشان‌دهنده وجود تنوع ژنتیکی مناسب در مواد گیاهی مورد مطالعه است. تنش خشکی آخر فصل از طریق کاهش سرعت و دوره پر شدن دانه، بر وزن نهایی دانه تأثیر منفی داشت و در نهایت عملکرد را کاهش داد. در چنین شرایطی انتخاب ژنوتیپ های با سرعت پرشدن دانه بیشتر، میتواند منجر به گزینش ژنوتیپ های متحمل به خشکی باشد. با این حال، سرعت پر شدن دانه و دوره مؤثر پرشدن دانه، به تنهایی نمی‌توانند عملکرد بالا را تضمین کند و باید سایر اجزای مؤثر در عملکرد را در گزینش ژنوتیپ های متحمل به خشکی در نظر گرفت.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
اصلاح براي تنش هاي زنده و غيرزنده محيطي
دریافت: 1402/11/3 | پذیرش: 1403/4/24
دریافت: 1402/11/3 | پذیرش: 1403/4/24
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
