1- بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ساری، ایران.
2- بخش زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران
2- بخش زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران
چکیده: (36 مشاهده)
مقدمه و هدف: گیاه باقلا یکی از حبوبات مهم محسوب شده و به‌عنوان یک منبع پروتئین ارزان قیمت کشت می‌شود. این گیاه به دلیل داشتن ویژگی های زراعی مناسب از جمله تثبیت نیتروژن و امکان قرارگیری در تناوب زراعی با محصولات پاییزه به‌ویژه غلات، گیاه بسیار مناسبی برای کشاورزی میباشد. همچنین علوفه گیاه باقلا را میتوان به‌طور خالص یا مخلوط با گیاهان خانواده غلات سیلو نمود. لذا، بررسی تنوع ژنتیکی این گیاه، بهنژادگران را در شناسایی پتانسیل و ظرفیت ژنتیکی ارقام مختلف و نیز پی بردن به ارتباط بین صفات مختلف با عملکرد علوفه و دانه و تعیین مهم‌ترین ویژگی های مورفولوژیک مؤثر بر عملکرد کمک می‌نماید.
مواد و روش‌ها: به منظور بررسی عملکرد و اجزای عملکرد برخی ژنوتیپ های علوفه ای کمتانن باقلا، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کشاورزی قراخیل (مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران) در سال 1401 اجرا شد. مواد گیاهی شامل 11 ژنوتیپ باقلا متشکل از نه لاین کمتانن باقلا با منشأ ایکاردا به همراه رقم کمتانن مهتا و دارای تانن شادان با منشأ ایران بود. هر ژنوتیپ در شش خط شش متری کشت شدند. فاصله بین ردیف 60 سانتی‌متر و فاصله بوته روی ردیف 8 سانتی‌متر در نظر گرفته شد. کاشت بذور به روش دستی و در عمق 5 سانتیمتری خاک و در آبان ماه صورت گرفت. از زمان کاشت تا برداشت ضمن عملیات زراعی، یادداشتبرداریهای لازم در مراحل مختلف رشد و نمو انجام شد. بعد از ثبت دادههای عملکرد و اجزا عملکرد، تجزیه واریانس داده ها انجام و میانگین تیمارها با روش حداقل اختلاف معنیداری (LSD) و با استفاده از نرم‌افزار SAS 9.0 مقایسه شد. گروهبندی ژنوتیپهای باقلا، با استفاده تجزیه خوشهای بر اساس فاصله اقلیدسی و به روش وارد انجام شد. همبستگی بین صفات به روش پیرسون و تجزیه رگرسیونی به روش گام‌به‌گام با استفاده از نرم‌افزار SPSS 18 محاسبه شد.
یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تفاوت معنیداری بین ارقام باقلا از نظر صفات وزن برگ خشک، وزن ساقه خشک، روز تا سبز شدن، وزن خشک علوفه و عملکرد دانه اختلاف معنیداری در سطح احتمال 1 درصد و برای صفات وزن برگ تر، وزن غلاف خشک، وزن تر علوفه و شاخص برداشت اختلاف معنی داری در سطح احتمال 5 درصد وجود دارد. مقایسه میانگین صفات نشان داد که ژنوتیپ Mahta بالاترین عملکرد دانه با 24/5 تن در هکتار و بیشترین وزن خشک علوفه به میزان 20/8 تن در هکتار را تولید کرد. بیشترین وزن علوفه تر به ژنوتیپ FLIP03-07FB به میزان 76/35 تن در هکتار تعلق داشت که اختلاف معنیداری با ژنوتیپ های Mahta و s2008-033 نداشت. بیشترین مقادیر وزن ساقه خشک و وزن غلاف خشک در ژنوتیپ Mahta (به ترتیب 69/2 و 73/3 تن در هکتار) و بیشترین میزان وزن تر و خشک برگ متعلق به ژنوتیپ s2008-033 (به ترتیب 20/7 و 78/1 تن در هکتار) بود. تجزیه خوشهای، ژنوتیپها را در سه گروه قرار داد. در گروه اول ژنوتیپ s2008-033 قرار گرفت. این ژنوتیپ در اکثر صفات مورد مطالعه بیشترین مقادیر را از خود نشان داده و در برخی صفات مانند شاخص برداشت، وزن تر علوفه، عملکرد دانه اختلاف معنی داری با بالاترین مقادیر ژنوتیپ ها نداشت. در گروه دوم پنج ژنوتیپ WRB1-5، WRB1-3، Shadan، s2009-167 و Mahta قرار گرفتند و جز در دو صفت شاخص برداشت و عملکرد دانه که مقادیر بالایی داشتند، در باقی صفات مورد مطالعه در وضعیت متوسطی قرار داشتند. در این گروه، ژنوتیپ Mahta در اکثر صفات، مقادیر بالایی را از خود نشان داد و با ژنوتیپ ایرانی دیگر (شادان) که شاخص برداشت بالایی داشت، در یک گروه قرار گرفت. در گروه سوم پنج ژنوتیپ BPL4104، s2008-034، FLIP03-07FB، ILBxZV-1509-39 و s2008-96 قرار گرفتند. این ارقام در اکثر صفات مورد مطالعه کمترین مقادیر را از خود نشان دادند. تجزیه همبستگی نشان داد که بین صفت عملکرد دانه با وزن تر غلاف همبستگی مثبت و معنیدار و با شاخص برداشت همبستگی مثبتی وجود داشت. بین صفت وزن خشک علوفه با صفات وزن تر علوفه، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه و وزن خشک غلاف همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت. تجزیه رگرسیونی نشان داد که سه صفت شاخص برداشت، وزن خشک ساقه و وزن خشک برگ در مدل رگرسیونی وارد شده و در مجموع 97 درصد از تغییرات آن را توجیه نمودند.
نتیجه‌گیری: در صورت هدفگذاری بر تولید دانه از ارقام مورد مطالعه باید ارقامی را در برنامه گزینشی قرار داد که شاخص برداشت بالاتری نسبت به سایر ارقام داشته و بتواند توده بیولوژیکی بیشتری را نیز تولید نماید. ولی در صورتی که هدف، تولید علوفه خشک از ارقام مورد مطالعه باشد، باید ارقامی را انتخاب نمود که وزن تر و خشک ساقه و برگ و غلاف بیشتری تولید نمایند. از میان ژنوتیپهای مورد مطالعه در این آزمایش، ژنوتیپهای Mahta، FLIP03-07FB و s2008-033 دارای بیشترین مقادیر میانگین برای صفات مرتبط با وزن خشک علوفه، بالاترین مقادیر وزن خشک علوفه، بالاترین مقادیر عملکرد دانه و نیز میزان قابل قبولی شاخص برداشت بودند. بر این اساس میتوان از این ژنوتیپها در برنامههای اصلاحی برای افزایش عملکرد و تولید علوفه استفاده نمود.
مواد و روش‌ها: به منظور بررسی عملکرد و اجزای عملکرد برخی ژنوتیپ های علوفه ای کمتانن باقلا، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کشاورزی قراخیل (مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران) در سال 1401 اجرا شد. مواد گیاهی شامل 11 ژنوتیپ باقلا متشکل از نه لاین کمتانن باقلا با منشأ ایکاردا به همراه رقم کمتانن مهتا و دارای تانن شادان با منشأ ایران بود. هر ژنوتیپ در شش خط شش متری کشت شدند. فاصله بین ردیف 60 سانتی‌متر و فاصله بوته روی ردیف 8 سانتی‌متر در نظر گرفته شد. کاشت بذور به روش دستی و در عمق 5 سانتیمتری خاک و در آبان ماه صورت گرفت. از زمان کاشت تا برداشت ضمن عملیات زراعی، یادداشتبرداریهای لازم در مراحل مختلف رشد و نمو انجام شد. بعد از ثبت دادههای عملکرد و اجزا عملکرد، تجزیه واریانس داده ها انجام و میانگین تیمارها با روش حداقل اختلاف معنیداری (LSD) و با استفاده از نرم‌افزار SAS 9.0 مقایسه شد. گروهبندی ژنوتیپهای باقلا، با استفاده تجزیه خوشهای بر اساس فاصله اقلیدسی و به روش وارد انجام شد. همبستگی بین صفات به روش پیرسون و تجزیه رگرسیونی به روش گام‌به‌گام با استفاده از نرم‌افزار SPSS 18 محاسبه شد.
یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تفاوت معنیداری بین ارقام باقلا از نظر صفات وزن برگ خشک، وزن ساقه خشک، روز تا سبز شدن، وزن خشک علوفه و عملکرد دانه اختلاف معنیداری در سطح احتمال 1 درصد و برای صفات وزن برگ تر، وزن غلاف خشک، وزن تر علوفه و شاخص برداشت اختلاف معنی داری در سطح احتمال 5 درصد وجود دارد. مقایسه میانگین صفات نشان داد که ژنوتیپ Mahta بالاترین عملکرد دانه با 24/5 تن در هکتار و بیشترین وزن خشک علوفه به میزان 20/8 تن در هکتار را تولید کرد. بیشترین وزن علوفه تر به ژنوتیپ FLIP03-07FB به میزان 76/35 تن در هکتار تعلق داشت که اختلاف معنیداری با ژنوتیپ های Mahta و s2008-033 نداشت. بیشترین مقادیر وزن ساقه خشک و وزن غلاف خشک در ژنوتیپ Mahta (به ترتیب 69/2 و 73/3 تن در هکتار) و بیشترین میزان وزن تر و خشک برگ متعلق به ژنوتیپ s2008-033 (به ترتیب 20/7 و 78/1 تن در هکتار) بود. تجزیه خوشهای، ژنوتیپها را در سه گروه قرار داد. در گروه اول ژنوتیپ s2008-033 قرار گرفت. این ژنوتیپ در اکثر صفات مورد مطالعه بیشترین مقادیر را از خود نشان داده و در برخی صفات مانند شاخص برداشت، وزن تر علوفه، عملکرد دانه اختلاف معنی داری با بالاترین مقادیر ژنوتیپ ها نداشت. در گروه دوم پنج ژنوتیپ WRB1-5، WRB1-3، Shadan، s2009-167 و Mahta قرار گرفتند و جز در دو صفت شاخص برداشت و عملکرد دانه که مقادیر بالایی داشتند، در باقی صفات مورد مطالعه در وضعیت متوسطی قرار داشتند. در این گروه، ژنوتیپ Mahta در اکثر صفات، مقادیر بالایی را از خود نشان داد و با ژنوتیپ ایرانی دیگر (شادان) که شاخص برداشت بالایی داشت، در یک گروه قرار گرفت. در گروه سوم پنج ژنوتیپ BPL4104، s2008-034، FLIP03-07FB، ILBxZV-1509-39 و s2008-96 قرار گرفتند. این ارقام در اکثر صفات مورد مطالعه کمترین مقادیر را از خود نشان دادند. تجزیه همبستگی نشان داد که بین صفت عملکرد دانه با وزن تر غلاف همبستگی مثبت و معنیدار و با شاخص برداشت همبستگی مثبتی وجود داشت. بین صفت وزن خشک علوفه با صفات وزن تر علوفه، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه و وزن خشک غلاف همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت. تجزیه رگرسیونی نشان داد که سه صفت شاخص برداشت، وزن خشک ساقه و وزن خشک برگ در مدل رگرسیونی وارد شده و در مجموع 97 درصد از تغییرات آن را توجیه نمودند.
نتیجه‌گیری: در صورت هدفگذاری بر تولید دانه از ارقام مورد مطالعه باید ارقامی را در برنامه گزینشی قرار داد که شاخص برداشت بالاتری نسبت به سایر ارقام داشته و بتواند توده بیولوژیکی بیشتری را نیز تولید نماید. ولی در صورتی که هدف، تولید علوفه خشک از ارقام مورد مطالعه باشد، باید ارقامی را انتخاب نمود که وزن تر و خشک ساقه و برگ و غلاف بیشتری تولید نمایند. از میان ژنوتیپهای مورد مطالعه در این آزمایش، ژنوتیپهای Mahta، FLIP03-07FB و s2008-033 دارای بیشترین مقادیر میانگین برای صفات مرتبط با وزن خشک علوفه، بالاترین مقادیر وزن خشک علوفه، بالاترین مقادیر عملکرد دانه و نیز میزان قابل قبولی شاخص برداشت بودند. بر این اساس میتوان از این ژنوتیپها در برنامههای اصلاحی برای افزایش عملکرد و تولید علوفه استفاده نمود.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
