احمد نظامی* 
1، جعفر نباتی1 ، محمد کافی1 ، الهه برومند رضازاده1
1، جعفر نباتی1 ، محمد کافی1 ، الهه برومند رضازاده1
1- دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده: (28 مشاهده)
مقدمه و هدف: تنش شوری ازجمله تنش‌های محیطی است که تولید گیاهان زراعی را به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. با توجه گسترش شوری، استفاده از اراضی شور برای تولید محصولات زراعی به یک چالش مهم تبدیل شده است. عدس در طیف گسترده‌ای از شرایط اقلیمی رشد می‌کند؛ با این وجود این گیاه حساس به تنش شوری است. استفاده از ارقام متحمل به شوری عدس به دلیل تثبیت بیولوژیکی نیتروژن می‌تواند به افزایش تولید و بهره‌وری در زمین‌های شور کمک کند. هدف از این مطالعه بررسی تنوع تحمل به شوری گیاهچه‌های 215 ژنوتیپ عدس و گزینش ژنوتیپ‌های برتر متحمل به شوری بود.
مواد و روش‌ها: این مطالعه در گلخانه تحقیقاتی پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1396 انجام شد. تعداد 215 ژنوتیپ عدس در شرایط هیدروپونیک با استفاده از طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در تنش شوری 12 دسی‌زیمنس بر متر کلرید سدیم مورد مطالعه قرار گرفت. یک هفته پس از سبز شدن گیاهچه‌ها، تنش شوری اعمال شد. روش آبیاری به‌صورت بسته بود، محلول غذایی به‌صورت هفتگی جایگزین و میزان شوری محلول غذایی به‌صورت روزانه پایش و تنظیم گردید. چهار هفته پس از اعمال تنش شوری، مرحله نموی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه‌های فرعی در بوته، درصد بقاء بوته، درصد برگ باقی‌مانده و ریزش کرده، وزن تر و خشک اندام هوایی محتوای سدیم و پتاسیم اندام هوایی ثبت و اندازه‌گیری شد. آزمون نرمال بودن داده‌ها و یکنواختی واریانس‌ها، مقایسه میانگین داده‌ها با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنی‌دار (LSD) در سطح احتمال پنج درصد و تجزیه خوشه‌ای به روش Ward، تجزیه به عامل‌ها، همبستگی بین صفات و ترسیم نمودارهای دوبعدی انجام شد. برای تأیید صحت گروه‌بندی انجام شده، از تجزیه واریانس چند متغیره، تجزیه تابع تشخیص انجام شد. همچنین برای بررسی تفاوت گروه‌ها از لحاظ صفات مختلف، مقایسه میانگین گروه‌ها برای صفات مورد بررسی انجام شد.
یافته‌ها: بررسی توزیع فراوانی ژنوتیپ‌های عدس در دامنه‌های بقاء نشان داد که 12 درصد از ژنوتیپ‌ها (25 ژنوتیپ) دارای بقای بالای 80 درصد بودند که در این میان 15 ژنوتیپ دارای بقای 100 درصد بودند. از سوی دیگر 36 درصد ژنوتیپ‌ها (78 ژنوتیپ) دارای بقای کمتر از 20 درصد بودند که در این میان 39 ژنوتیپ چهار هفته پس از اعمال dS.m-112 شوری هیچ‌گونه بقایی نداشتند. در دامنه بقای 100-81 درصد، شش ژنوتیپ در مرحله غلاف دهی بودند. با کاهش درصد بقاء در اثر تنش شوری، ارتفاع بوته کاهش پیدا کرد. در سه دامنه بقای بین 100-81، 80-61 و 60-41 درصد بیشترین درصد برگ باقی‌مانده و کمترین میزان ریزش برگ مشاهده شد. با کاهش درصد بقاء از 100-81 به 80-61، 60-41 و 20-0 درصد، وزن خشک بوته به ترتیب 5/13، 7/22، 6/36 درصد و 03/2 برابر کاهش یافت. محتوای آب بافت تنها در دامنه بقای 20-0 درصد به‌طور چشمگیری کاهش یافت و در سایر دامنه‌های بقاء تفاوت قابل ملاحظه‌ای نداشت. غلظت سدیم با کاهش درصد بقاء از 100-81 به 80-61، 60-41 و 20-0 درصد به ترتیب 36، 48، 62 درصد و 8/2 برابر افزایش یافت. بر اساس تجزیه به عامل‌ها در شرایط تنش شوری، به‌طور کلی سه عامل انتخاب شدند که جمعاً 4/74 درصد از کل تغییرات داده‌ها را توجیه کردند. تجزیه به عامل‌ها نشان داد که عامل اول حدود 98/45 درصد از تغییرات را توجیه کرد که شامل درصد بقاء، مرحله رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، وزن تر و خشک اندام هوایی و محتوای آب بافت با بار منفی و غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسیم با بار مثبت بود. عامل دوم حدود 1/20 درصد تغییرات را توجیه کرد که شامل درصد برگ باقی‌مانده با بار مثبت و درصد برگ ریزش کرده با بار منفی بود. عامل سوم نیز 4/8 درصد از تغییرات را توجیه کرد که شامل غلظت پتاسیم با بار مثبت بود. نتایج تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌های مورد مطالعه عدس نشان دهنده قرارگیری آن‌ها در هشت گروه مجزا بود. نتایج تجزیه تابع تشخیص نشان داد که 6/92 درصد از ژنوتیپ‌ها به‌طور صحیح گروه‌بندی شده‌اند و میزان موفقیت تابع تشخیص، در گروه‌های شش، هفت و هشت 100 درصد بود. ژنوتیپ‌های متعلق به گروه ششم شامل MLC25، MLC47، MLC64 و MLC77 در تمامی صفات مورد مطالعه ازجمله درصد بقاء و مرحله رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، درصد برگ باقی‌مانده، وزن تر و خشک اندام هوایی، محتوای آب بافت و غلظت پتاسیم بیشترین مقدار و از نظر درصد برگ ریزش کرده، غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسم کمترین مقدار را دارا بودند.
نتیجه‌گیری: به طور کلی ژنوتیپ‌های MLC25، MLC47، MLC64 و MLC77 در تمامی صفات موردمطالعه از جمله درصد بقاء، مرحله رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، درصد برگ باقی‌مانده، وزن تر و خشک اندام هوایی، محتوای آب بافت و غلظت پتاسیم بیشترین مقدار و ازنظر درصد برگ ریزش کرده، غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسیم کمترین مقدار را دارا بودند. با توجه به برتری این ژنوتیپ‌ها در صفات مورد مطالعه می‌توان از ژنوتیپ‌های متعلق به این گروه به‌منظور استفاده از صفات برتر آن‌ها در مطالعات تکمیلی تنش شوری استفاده نمود.
مواد و روش‌ها: این مطالعه در گلخانه تحقیقاتی پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1396 انجام شد. تعداد 215 ژنوتیپ عدس در شرایط هیدروپونیک با استفاده از طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در تنش شوری 12 دسی‌زیمنس بر متر کلرید سدیم مورد مطالعه قرار گرفت. یک هفته پس از سبز شدن گیاهچه‌ها، تنش شوری اعمال شد. روش آبیاری به‌صورت بسته بود، محلول غذایی به‌صورت هفتگی جایگزین و میزان شوری محلول غذایی به‌صورت روزانه پایش و تنظیم گردید. چهار هفته پس از اعمال تنش شوری، مرحله نموی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه‌های فرعی در بوته، درصد بقاء بوته، درصد برگ باقی‌مانده و ریزش کرده، وزن تر و خشک اندام هوایی محتوای سدیم و پتاسیم اندام هوایی ثبت و اندازه‌گیری شد. آزمون نرمال بودن داده‌ها و یکنواختی واریانس‌ها، مقایسه میانگین داده‌ها با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنی‌دار (LSD) در سطح احتمال پنج درصد و تجزیه خوشه‌ای به روش Ward، تجزیه به عامل‌ها، همبستگی بین صفات و ترسیم نمودارهای دوبعدی انجام شد. برای تأیید صحت گروه‌بندی انجام شده، از تجزیه واریانس چند متغیره، تجزیه تابع تشخیص انجام شد. همچنین برای بررسی تفاوت گروه‌ها از لحاظ صفات مختلف، مقایسه میانگین گروه‌ها برای صفات مورد بررسی انجام شد.
یافته‌ها: بررسی توزیع فراوانی ژنوتیپ‌های عدس در دامنه‌های بقاء نشان داد که 12 درصد از ژنوتیپ‌ها (25 ژنوتیپ) دارای بقای بالای 80 درصد بودند که در این میان 15 ژنوتیپ دارای بقای 100 درصد بودند. از سوی دیگر 36 درصد ژنوتیپ‌ها (78 ژنوتیپ) دارای بقای کمتر از 20 درصد بودند که در این میان 39 ژنوتیپ چهار هفته پس از اعمال dS.m-112 شوری هیچ‌گونه بقایی نداشتند. در دامنه بقای 100-81 درصد، شش ژنوتیپ در مرحله غلاف دهی بودند. با کاهش درصد بقاء در اثر تنش شوری، ارتفاع بوته کاهش پیدا کرد. در سه دامنه بقای بین 100-81، 80-61 و 60-41 درصد بیشترین درصد برگ باقی‌مانده و کمترین میزان ریزش برگ مشاهده شد. با کاهش درصد بقاء از 100-81 به 80-61، 60-41 و 20-0 درصد، وزن خشک بوته به ترتیب 5/13، 7/22، 6/36 درصد و 03/2 برابر کاهش یافت. محتوای آب بافت تنها در دامنه بقای 20-0 درصد به‌طور چشمگیری کاهش یافت و در سایر دامنه‌های بقاء تفاوت قابل ملاحظه‌ای نداشت. غلظت سدیم با کاهش درصد بقاء از 100-81 به 80-61، 60-41 و 20-0 درصد به ترتیب 36، 48، 62 درصد و 8/2 برابر افزایش یافت. بر اساس تجزیه به عامل‌ها در شرایط تنش شوری، به‌طور کلی سه عامل انتخاب شدند که جمعاً 4/74 درصد از کل تغییرات داده‌ها را توجیه کردند. تجزیه به عامل‌ها نشان داد که عامل اول حدود 98/45 درصد از تغییرات را توجیه کرد که شامل درصد بقاء، مرحله رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، وزن تر و خشک اندام هوایی و محتوای آب بافت با بار منفی و غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسیم با بار مثبت بود. عامل دوم حدود 1/20 درصد تغییرات را توجیه کرد که شامل درصد برگ باقی‌مانده با بار مثبت و درصد برگ ریزش کرده با بار منفی بود. عامل سوم نیز 4/8 درصد از تغییرات را توجیه کرد که شامل غلظت پتاسیم با بار مثبت بود. نتایج تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌های مورد مطالعه عدس نشان دهنده قرارگیری آن‌ها در هشت گروه مجزا بود. نتایج تجزیه تابع تشخیص نشان داد که 6/92 درصد از ژنوتیپ‌ها به‌طور صحیح گروه‌بندی شده‌اند و میزان موفقیت تابع تشخیص، در گروه‌های شش، هفت و هشت 100 درصد بود. ژنوتیپ‌های متعلق به گروه ششم شامل MLC25، MLC47، MLC64 و MLC77 در تمامی صفات مورد مطالعه ازجمله درصد بقاء و مرحله رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، درصد برگ باقی‌مانده، وزن تر و خشک اندام هوایی، محتوای آب بافت و غلظت پتاسیم بیشترین مقدار و از نظر درصد برگ ریزش کرده، غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسم کمترین مقدار را دارا بودند.
نتیجه‌گیری: به طور کلی ژنوتیپ‌های MLC25، MLC47، MLC64 و MLC77 در تمامی صفات موردمطالعه از جمله درصد بقاء، مرحله رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، درصد برگ باقی‌مانده، وزن تر و خشک اندام هوایی، محتوای آب بافت و غلظت پتاسیم بیشترین مقدار و ازنظر درصد برگ ریزش کرده، غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسیم کمترین مقدار را دارا بودند. با توجه به برتری این ژنوتیپ‌ها در صفات مورد مطالعه می‌توان از ژنوتیپ‌های متعلق به این گروه به‌منظور استفاده از صفات برتر آن‌ها در مطالعات تکمیلی تنش شوری استفاده نمود.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
اصلاح براي تنش هاي زنده و غيرزنده محيطي
دریافت: 1402/2/27 | پذیرش: 1403/7/1
دریافت: 1402/2/27 | پذیرش: 1403/7/1
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
