چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: گلرنگ (Carthamus tictorius) یکی از قدیمی­ترین گیاهان اهلی شده دنیا است که به­طور عمده به­عنوان دانه روغنی در مناطق خشک و نیمه­خشک دنیا کشت می شود. با توجه به شرایط اقلیمی دنیا که در آن کمبود آب همواره محدود­کننده کشت و کار می باشد، اهمیت گیاهان متحمل به تنش خشکی نظیر گلرنگ بسیار زیاد خواهد بود. بنیان اصلاح ژنتیکی ارقام بر مبنای ایجاد تنوع و استفاده از تنوع ژنتیکی بنا شده است. در این مطالعه به دنبال بررسی تنوع ژنتیکی ژنوتیپ ­های جمع­آوری شده از مناطق مختلف دنیا در راستای شناسایی ژنوتیپ­ های برتر و شناسایی ارتباط موثر بین صفات خواهیم بود.
مواد و روش­ ها: این مطالعه با هدف بررسی 273 ژنوتیپ متنوع گلرنگ جمع آوری شده از مناطق مختلف دنیا در قالب طرح آگمنت با پنج شاهد گلدشت، صفه، پرنیان، فرامان و گلمهر که همگی از ارقام معرفی شده گلرنگ می باشند طی سال زراعی 99-98 انجام شد و صفات متنوعی چون عملکرد دانه، ارتفاع بوته، وزن هزاردانه، درصد روغن، تعداد شاخه فرعی، تاریخ گلدهی، قطر غوزه، خارداری و رنگ گل یادداشت گردید.
یافته ­ها: نتایج نشان­دهنده وجود تنوع بالا از نظر همه صفات مورد ارزیابی بود به­طوری که ژنوتیپ­ هایی با بیش از 40 درصد روغن (ژنوتیپ ­­های 190، 226 و 227) و ژنوتیپ­ های پر بارتر و زودرس­تر از شاهدها مشاهده شد. به­ عنوان مثال کد 187: با 100 روز تا گلدهی، کد 167: با 105 روز تا گلدهی و کد 37: با 106 روز تا گلدهی، نسبت به گلدشت با 113 روز تا گلدهی زودرس­تر بودند. نتایج تجزیه به مولفه­ های اصلی نشان داد 3 مولفه اول توانستند بیش از 50 درصد از تغییرات را توجیه کنند. مولفه اول 21 درصد، مولفه دوم 18 درصد و مولفه سوم 12 درصد از تغییرات را توجیه کردند. نتایج تجزیه همبستگی جزء نشان داد که ارتباط معنی ­داری بین بسیاری از صفات وجود دارد که می­توان در فرایند اصلاح از آن­ها استفاده نمود. از مهمترین آن­ها می­توان به ارتباط بین رنگ گل و درصد روغن و همچنین ارتباط بین وزن هزار دانه و درصد روغن اشاره کرد.
نتیجه­ گیری: به ­طور کلی نتایج نشان داد که تنوع موجود در مواد ژنتیکی گلرنگ می­ تواند تامین­ کننده فعالیت­ های هدفمند اصلاحی باشد.