رسول سیفی، سدابه جهانبخش گده کهریز، سلیم فرزانه، علی عبادی، صابر سیف امیری،
دوره ۱۵، شماره ۴۸ - ( ۹-۱۴۰۲ )
چکیده
مقدمه و هدف: سویا (Glycine max L.) گیاهی یک‌ساله و خودگشن، دیپلوئید، متعلق به تیره نخود Leguminosae میباشد و از مهم‌ترین گیاهان روغنی در جهان محسوب میشود. مقدار عملکرد روغن سویا بخش اقتصادی آن میباشد که به عملکرد دانه و اجزای آن به آن وابسته می باشد. شناخت روابط بین این صفات و روابط آنها برای اصلاحگران اهمیت زیادی دارد. گزارش‌های مختلفی از روابط بین صفات با میزان عملکرد دانه در سویا وجود دارد؛ لذا در این تحقیق به بررسی پاسخ ارقام و لاینهای مختلف سویا، از نظر عملکرد و اجزای عملکرد در سه سطح تنش خشکی و نرمال برای انتخاب صفاتی که میتوانند به‌عنوان معیارهای انتخاب برای گزینش ارقام و لاین ها مدنظر باشند، پرداخته شده است.
مواد و روش ها: به‌منظور ارزیابی اثر استرس خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد و خصوصیات فیزیولوژیک ارقام و لاینهای مختلف سویا و تحلیل روابط بین صفات برای انتخاب ارقام مقاوم و سازگار با شرایط خشک ایران، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی اجرا شد. در این تحقیق سطوح آبیاری شامل: ۱- آبیاری کامل ۲- تنش بعد از گلدهی ۳- تنش بعد از غلافدهی به‌عنوان عامل اصلی و ارقام و لاینهای سویا به‌عنوان عامل فرعی در چهار تکرار بود.
یافته ها: بین فاکتور اصلی (تنش خشکی) از نظر صفات ارتفاع بوته، سطح برگ، طول نیام، تعداد دانه در نیام، وزن خشک بوته، وزن دانه در هر نیام، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد اقتصادی و عملکرد بوته در واحد سطح و بین سطوح فاکتور فرعی (ارقام و لاین) از نظر کلیه صفات مورد ارزیابی اختلاف معنی‌داری در سطوح احتمال ۵ و ۱ درصد مشاهده شد. از نظر اثر متقابل فاکتور اصلی و فرعی فقط صفات ارتفاع بوته، طول نیام، تعداد نیام در بوته، تعداد دانه در نیام، وزن دانه در هر نیام و عملکرد بیولوژیک اختلاف معنی‌داری در سطوح احتمال ۵ و ۱ درصد داشتند. با افزایش تنش از مرحله گلدهی به مرحله غلافدهی عملکرد و اجزای عملکرد کم شده و نسبت به شرایط آبیاری کامل کم شد. تیمار بدون تنش (نرمال) با میانگین ۳۱۳۴/۴۰ کیلوگرم بیشترین عملکرد را نشان داد و نسبت به تیمار تنش بعد از غلافدهی حدود ۱۱/۷۵ درصد عملکرد بیشتری را تولید نمود به عبارتی با افزایش شدت تنش عملکرد دانه کم شد. در بین ارقام مورد مطالعه از نظر عملکرد و اجزای عملکرد لاین آرین و ژنوتیپ DPX به‌عنوان ارقام برتر و ارقام کوثر، پارسا و صبا نیز کمترین عملکرد را داشتند.
نتیجه گیری: با افزایش تنش از مرحله گلدهی به محله غلافدهی عملکرد و اجزای عملکرد کم شد و نسبت به شرایط آیاری کامل کاهش داشت. تیمار بدون تنش (نرمال) با میانگین ۳۱۳۴/۴۰ کیلوگرم بیشترین عملکرد را نشان داده و نسبت به تیمار تنش بعد از غلافدهی حدود ۱۱/۷۵ درصد عملکرد بیشتری داشت، به عبارتی با افزایش تنش، عملکرد دانه کاهش یافت. در بین ارقام مورد نیز مطالعه از نظر عملکرد و اجزای عملکرد لاین آرین و ژنوتیپ DPX به‌عنوان ارقام برتر و لاینهای کوثر، پارسا و صبا به‌عنوان لاینهای ضعیف بودند.
