مقدمه و هدف: گیاهان دارویی یکی از منابع غنی ترکیبات مهم هستند که از گذشته‌های دور تا به امروز جایگاه ویژه‌ای در درمان بسیاری بیماری‌ها پیدا کرده و دلیل مهمی برای مطالعات زیادی در مورد گیاهان دارویی شده است. از سوی دیگر گوناگونی گیاهان باعث شده تا محققان ابتدا از نشانگرهای مورفولوژیکی سپس از نشانگرهای سینوژنتیکی برای انتخاب گیاه برتر از لحاظ فیزیولوژیکی و ژنتیکی استفاده کنند نعناع‌فلفلی (Mentha piperita) از جمله گیاهان دارویی و معطر با ارزش در صنایع دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی است که به دلیل طیف وسیع کاربرد آن در صنایع مختلف در سطح وسیعی از مزارع مورد کشت قرار می‌گیرد. در بیشتر برنامه‌های به‌نژادی گیاهان دارویی، بررسی میزان تنوع ژنتیکی در ذخایر توارثی گیاهی به عنوان یکی از مهمترین مراحل پیشبرد کار محسوب می شود. از این رو در این پژوهش هدف از آزمایش بررسی تنوع ژنتیکی بر اساس تنوع مورفولوژی می‌باشد.
مواد و روش‌ها: در این آزمایش به منظور بررسی تنوع صفات موفولوزیکی، به طور انتخابی ریزوم ۱۲ توده‌ی گیاه دارویی نعناع‌فلفلی اوایل اردیبهشت سال ۱۴۰۰ از نواحی مختلف ایران جمع‌آوری و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان مشگین‌شهر اجرا شد. نتایج آزمایش با استفاده از نرم افزار spss و روش‌های آماری تک متغیره و چند متغیره بررسی گردید.
یافته ها: نتایج تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد، بین صفات تفاوت معنی‌داری در سطح احتمال ۱ درصد و ۵ درصد وجود دارد. صفات مورفولوژی مورد مطالعه از جمله ارتفاع گیاه، تعداد شاخه فرعی، تعداد برگ، تعداد میانگره، طول ساقه، وزن تر گیاه، وزن خشک گیاه، طول میانگره، طول گل‌آذین، تعداد برگچه، وزن خشک گل، وزن خشک برگ و سطح مقطع گیاه در بین توده‌ها متغیر بود و مشگین‌شهر، گلستان، ارومیه و اردبیل در بین بقیه توده‌ها از لحاظ صفات مورفولوژیکی برتر بودند. بیشترین میزان ضرایب همبستگی بین ارتفاع گیاه با طول ساقه (۰/۹۷) مشاهده شد. تجزیه خوشه‌ای، توده‌های مورد بررسی را در سه کلاد طبقه‌بندی نمود. تجزیه به عامل‌ها نشان داد که چهار عامل اول توانستند ۹۱/۳ درصد از واریانس کل را توجیه کنند. نتایج تجزیه علیت نشان داد که صفات وزن خشک گیاه و تعداد برگ بیشترین اثر مستقیم را در بین صفات داشتند. همچنین وزن خشک گیاه بیشترین اثر مستقیم و مثبت (۰/۷۵) را داشت.
نتیجه گیری: بر اساس نتایج این تحقیق تنوع ژنتیکی و مورفولوژیکی قابل توجهی بین توده‌های مختلف جمع‌آوری شده نعناع‌فلفلی وجود دارد که نشان دهنده وجود پتانسیل ژنتیکی بالا در ژنوتیپ‌های نعناع‌فلفلی جهت استفاده در برنامه‌های به‌نژادی به عنوان انتخاب ارقام مناسب می‌باشد.
