پژوهشنامه اصلاح گیاهان زراعی

---

به منظور بررسی تحمل به شوری سی و پنج لاین به دست آمده از پرتوتابی اشعه گاما در رقم ۰۳۲ سویا (نسل M۲)، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، همراه با تیمار شوری با سه سطح۳۰، ۶۰ و ۹۰ میلی‌مول کلرید سدیم در سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. این آزمایش در محیط کشت شنی در گلخانه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری طی سال ۱۳۸۷ انجام گرفت. جهت تامین نیاز غذایی گیاه سویا از محلول غذایی هوگلند استفاده شد. بعد از ۶۰ روز اعمال تیمار شوری، صفات طول ساقه، طول ریشه، تعداد گره ریشه، وزن تر گیاه، وزن خشک قسمت هوایی گیاه، وزن خشک ریشه و بیوماس گیاه مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. جدول تجزیه واریانس نشان دهنده وجود اختلاف معنی دار بین سطوح شوری، لاین‌ها و اثر متقابل برای تمامی صفات مورد مطالعه می‌باشد. نتایج نشان داد که با افزایش غلظت شوری، کاهش معنی‌داری در تمامی صفات ایجاد شد. دز ۳۲۰ گری اشعه گاما، بیشترین اختلاف معنی دار را بین لاین ها در صفات مختلف ایجاد کرد. از بین لاین‌های مورد مطالعه ۱۰ لاین به دست آمده از دز های مختلف اشعه گاما افزایش معنی‌داری را در صفات مختلف مورد بررسی نسبت به رقم شاهد دارا بودند. این لاین‌ها به عنوان لاین های امیدبخش می توانند در سال های آینده جهت دستیابی به ارقام متحمل مورد توجه ویژه قرار گیرند.

---

برنج دومین محصول استراتژیک در ایران است و کیفیت پخت و خوراک آن برای مصرف کنندگان ایرانی اهمیت بسزائی دارد. برای بهبود همزمان عملکرد و کیفیت، ابتدا تلاقی های مختلف بین ارقام آمل ۳ و سپیدرود (پر محصول ولی با کیفیت پخت و خوراک پائین) با دمسیاه مشهد و سنگ جو (عملکرد پائین ولی کیفیت خوب) انجام شد. پس از آن، عمل تلاقی برگشتی F۱ با والد دوره‌ای (ارقام کیفی) آغاز و پس از دو نسل تلاقی برگشتی و تهیه BC۲، عمل خود تلقیحی آنها صورت گرفت و اداره نسل های درحال تفکیک، بر اساس روش شجره ای ادامه یافت. پس از پنج نسل خودگشنی (BC۲F۵)، ۱۳ لاین اصلاحی با عملکرد بالا و کیفیت مطلوب بدست آمد. نتایج آزمایشات مزرعه‌ای و لاینهای انتخابی نشان داد که لاین ۶-۳۲DN- از لحاظ عملکرد و زودرسی نسبت به رقم شاهد کیفی محلی (سنگ طارم) برتری داشته و از نظر کیفیت نیز با آن قابل رقابت می باشد. این لاین نیمه پاکوتاه، متحمل به کرم ساقه خوار، مقاوم به بیماری بلاست و مقاوم به خوابیدگی (ورس) بوده و دارای خواص فیزیکوشیمیائی مطلوب (آمیلوز ۵/۲۳%، غلظت ژل ۱/۵۸، درجه حرارت ژلاتینی شدن ۷۷/۶، طول دانه ۶/۱۱ میلی متر و فاقد شکم سفیدی یا گچی) و در حد ارقام محلی بوده (حدود ۷۵ درصد)، در حالیکه دارای عملکردی بالغ بر ۹۳/۵ تن در هکتار می باشد که در مقایسه با رقم شاهد محلی یعنی رقم سنگ طارم با عملکرد ۳۶۵۰ کیلوگرم در هکتار عملکرد دارای برتری نسبتا خوبی است.

---

برنج دومین محصول استراتژیک در ایران است و کیفیت پخت و خوراک آن برای مصرف کنندگان ایرانی اهمیت بسزائی دارد. برای بهبود عملکرد و کیفیت ابتدا تلاقی های مختلف بین ارقام آمل ۳ و سپیدرود با دمسیاه مشهد و سنگ جو انجام شد (ارقام آمل ۳ و سپیدرود پر محصول ولی با کیفیت پخت و خوراک پائین و ارقام دمسیاه مشهد وسنگ جو با عملکرد پائین وکیفیت خوب) پس از آن، عمل تلاقی برگشتی F۱ با والد دوره ای (ارقام کیفی) آغاز شد. پس از دو نسل تلاقی برگشتی و تهیه BC۲، عمل خود تلقیحی آغاز و اداره نسل های درحال تفکیک تلاقی ها، براساس روش شجره ای ادامه یافت. سرانجام پس از پنج نسل خودگشنی (BC۲F۵)، ۱۳ لاین اصلاحی با عملکرد بالا و کیفیت مطلوب بدست آمد. نتایج آزمایشات مزرعه‌ای و لاینهای انتخابی نشان داد لاین ۱-۳۳DN- از لحاظ عملکرد و زودرسی نسبت به رقم شاهد کیفی محلی (سنگ طارم) برتری داشته و از نظر کیفیت نیز با آن قابل رقابت می باشد. این لاین با ۱۲۳ سانتی متر ارتفاع، ۱۲۳ روز تا رسیدن کامل، متحمل به کرم ساقه خوار، مقاوم به بیماری بلاست، مقاوم به خوابیدگی (ورس)، خواص فیزیکوشیمیائی مطلوب (درصد آمیلوز ۴/۲۳، غلظت ژل ۱/۸۹، درجه حرارت ژلاتینی شدن ۹۱/۶، طول دانه ۹/۶ میلی متر و فاقد شکم سفیدی یا گچی است) دارای صفات کیفی مطلوب در حد ارقام محلی بوده در حالیکه دارای عملکردی بالغ بر ۹۳/۵ تن در هکتار می باشد که در مقایسه با رقم شاهد محلی یعنی رقم سنگ طارم (که دارای ۳۶۵۰ کیلوگرم در هکتار عملکرد می باشد) دارای برتری نسبتا خوبی است.

---

  وجود رنگدانه­های آنتوسیانین در برنج و سایر گیاهان عامل اصلی تولید ساقه ارغوانی رنگ محسوب می­شود. درک درست از مسیر بیوسنتزی آنتوسیانین باعث توسعه­ ابزار قدرتمندی در زمینه­ بیولوژی مولکولی و ژنتیک برنج می­شود. برای مطالعه الگوی تفرق ژن آنتوسیانین ساقه تعداد ۱۲۳ تک بوته از جمعیت F۲ حاصل از تلاقی ۱۸-۳۳ - DN / ندا A ، مورد مطالعه قرار گرفت. تک ­ بوته ­ های F۲ بر اساس رنگ ساقه مورد ارزیابی و طبقه ­ بندی قرار گرفتند. تعداد بوته ­ های رنگی (ارغوانی) ۸۳ و تعداد بوته ­ های بی رنگ ۴۰ بوته مشاهده گردید و نسبت تفرق ۱ :۰۷۵/۲ بدست آمد. آماره c ^۲ برای این نسبت تفرق برابر با ۴۸/۳ بود که اختلاف معنی­داری را از نسبت تفکیک ۳:۱ نشان نداد. این نسبت موید کنترل تک ژنی برای صفت مذکور می­باشد. مطالعات مولکولی با استفاده از ۵۹ نشانگر مولکولی SSR ، ۲۸ درصد پلی مورفیسم بین والدین را نشان دادند. آنالیز لینکاژ انجام شده روی بوته­های مغلوب جمعیت F۲ نشان داد که ژن آنتوسیانین ساقه روی بازوی کوتاه کروموزم شماره ۶ برنج واقع بود ه و با نشانگر RM۲۵۳ همبسته می باشد که در فاصله ۱۵ سانتی مورگان از ژن مورد نظر قرار دارد.

---

  این تحقیق به منظور تعیین ارتباط بین عملکرد دانه و اجزاء آن و شناسایی صفات دارای بیشترین اثر روی عملکرد ۲۵ رقم برنج، در قالب طرح بلوک ­ های کامل تصادفی اجرا گردید. جهت پی‌بردن به ارتباط بین متغیرها ضرایب همبستگی بین آنها تعیین گردید. ضرایب همبستگی موجود بین صفات نشان داد که صفات تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه پر، نسبت طول به عرض دانه و تعداد پنجه بارور همبستگی معنی­داری را با عملکرد دانه داشتند. تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات تعداد دانه در خوشه، تعداد پنجه بارور و طول دانه به ترتیب ۳۱، ۱/۳۵ و ۱/۸ درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. نتایج تجزیه علیت نشان داد که بیشترین اثرات مستقیم به ترتیب مربوط به صفات تعداد پنجه بارور (۸۲۰/۰) و تعداد کل دانه در خوشه (۷۱۴/۰) می باشد. تعداد دانه پر در خوشه (۶۴۱/۰) بیشترین اثر غیرمستقیم را بر عملکرد دانه داشت. بر اساس نتایج به دست آمده از این تحقیق می­توان صفات تعداد پنجه بارور و تعداد کل دانه در خوشه را به عنوان شاخص‌های بهبود عملکرد دانه در برنج معرفی کرد.

---

  به منظور انتخاب والدین مناسب جهت اهداف اصلاحی شناخت کافی از تنوع ژنتیکی و طبقه­بندی ژرم پلاسم­ها ضروری است. بدین منظور تحقیقی در جهت طبقه­بندی و شناخت تنوع ژنتیکی ۳۵ ژنوتیپ گندم در دو تکرار در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سال ۱۳۸۸ در دانشگاه شاهد انجام گرفت. در مجموع ۱۵ صفت مورد ارزیابی قرار گرفت. در این تحقیق از صفات مرفولوژیک همچون تعداد روز تا ۵۰ درصد گل­دهی ارتفاع بوته، تعداد ساقه در بوته، تعداد ساقه بارور، تعداد میانگره، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، زاویه برگ پرچم، طول آخرین میانگره، فاصله برگ پرچم تا سنبله، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، طول ریشک، وزن هزار دانه و عملکرد دانه تک بوته استفاده شد. نتایج تجریه واریانس برای تمام صفات فوق در سطح یک درصد معنی­دار بود. دامنه تغییرات و همبستگی بین صفات تنوع ژنتیکی بسیار زیادی را در بین ارقام نشان داد. تجزیه خوشه­ای به روش وارد برای داده­های مزرعه­ای، ژنوتیپ­های مورد مطالعه را در چهار گروه قرار داد، که تجزیه واریانس صفات، در بین خوشه­ها برای صفت زاویه برگ معنی­دار بود. نتایج تجزیه به عامل‏­ها توانست پنج عامل را استخراج کند که ۷۵ درصد تغییرات میان صفات را توجیه نمود.

---

  به منظور انتخاب والدین مناسب جهت اهداف اصلاحی شناخت کافی از تنوع ژنتیکی و طبقه­بندی ژرم پلاسم­ها ضروری است. بدین منظور تحقیقی در جهت طبقه­بندی و شناخت تنوع ژنتیکی ۳۵ ژنوتیپ گندم در دو تکرار در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سال ۱۳۸۸ در دانشگاه شاهد انجام گرفت. در مجموع ۱۵ صفت مورد ارزیابی قرار گرفت. در این تحقیق از صفات مورفولوژیک همچون تعداد روز تا ۵۰ درصد گلدهی، ارتفاع بوته، تعداد ساقه در بوته، تعداد ساقه بارور، تعداد میانگره، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، زاویه برگ پرچم، طول آخرین میانگره، فاصله برگ پرچم تا سنبله، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، طول ریشک، وزن هزار دانه و عملکرد دانه تک بوته استفاده شد. نتایج تجریه واریانس برای تمام صفات فوق در سطح یک درصد معنی­دار بود. دامنه تغییرات و همبستگی بین صفات تنوع ژنتیکی بسیار زیادی بین ارقام مورد مطالعه نشان داد. تجزیه خوشه­ای به روش وارد برای داده­های مزرعه­ای، ژنوتیپ­های مورد مطالعه را در ۴ گروه قرار داد، که تجزیه واریانس صفات، در بین کلاستر­ها برای صفت زاویه برگ معنی­دار بود. نتایج تجزیه به عامل‏ها توانست ۵ عامل را استخراج کند که ۷۵ درصد تغییرات میان صفات را توجیه می ­ نمود.

---

  برنج دومین محصول استراتژیک در ایران بوده و کیفیت پخت و خوراک آن برای مصرف­کنندگان ایرانی اهمیت بسزائی دارد. برای بهبود عملکرد و کیفیت برنج، ابتدا تلاقی­های مختلف بین ارقام آمل ۳ و سپیدرود با دمسیاه مشهد و سنگ جو انجام، پس از آن، تلاقی برگشتی F_۱ با والد دوره­ای (ارقام کیفی) صورت گرفت. پس از دو نسل تلاقی برگشتی و تهیه BC_۲ ، عمل خود تلقیحی آغاز و اداره نسل­های درحال تفکیک تلاقی­ها، بر اساس روش شجره­ای ادامه یافت. سرانجام پس از پنج نسل خودگشنی ( BC_۲F_۵ )، ۱۳ لاین اصلاحی با عملکرد بالا و کیفیت مطلوب به دست آمد. لاین­­های مورد نظر به همراه سه رقم شاهد (ندا، سپیدرود و سنگ طارم) در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در ۳ تکرار مورد ارزیابی مقایسه عملکرد و آزمون کیفی قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان داد که لاین مورد­نظر با ۱۱۹ سانتی متر ارتفاع، ۱۲۳ روز تا رسیدن کامل از نظر زودرسی نسبت به شاهد سنگ­طارم برتری داشته و به لحاظ عملکرد نیز (۶۵/۶ تن در هکتار) در مقایسه با شاهد سنگ­طارم (۳۶۵۰کیلوگرم در هکتار) دارای برتری نسبتاً خوبی بوده است همچنین با توجه به قرار گرفتن این لاین در گروه سنگ ­طارم از نظر کیفیت نیز با آن قابل رقابت می­باشد.

---

توت‌فرنگی گیاهی علفی، چند ساله‌، متعلق به خانواده فراگاریا و یکی از منابع غنی ویتامین‌ها و مواد معدنی است. مطالعه حاضر جهت تعیین مناسب‌ترین غلظت تنظیم‌کننده‌های رشد اکسین و سایتوکینین به‌منظور دست‌یابی به بیشترین بازده در تولید گیاهچه‌های درون شیشه‌ای گیاه توت‌فرنگی (رقم دیامانت) انجام گرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در محیط کشت پایه MS اجرا گردید. در این آزمایش سطوح مختلف از تنظیم‌کننده‌های رشد BA (۲/۰، ۵/۰، ۱ و۲ میلی‌گرم در لیتر ) IBA وNAA (صفر، ۱/۰ و ۵/۰ میلی‌گرم در لیتر) در ترکیب با هم جهت باززایی ریزنمونه‌های نوک شاخساره و NAA و IBA (۲/۰، ۵/۰ و ۱ میلی‌گرم در لیتر) جهت ریشه‌زایی به طور جداگانه بررسی شدند. تعداد و طول شاخساره‌های ‌باززایی شده و میزان تولید ریشه و طول آن در هر ریزنمونه اندازه‌گیری و بررسی گردید. بالاترین میزان باززایی در محیط MS حاوی ۱ میلی‌گرم در لیتر BA بدست آمد. بیشترین طول شاخساره در تیمار ترکیبی ۵/۰ میلی‌گرم در لیتر BA و ۵/۰ میلی‌گرم در لیتر IBA مشاهده شد‌. بیشترین میزان ریشه‌زایی در محیط کشت MS ۲/۱ حاوی ۲/۰ میلی‌گرم در لیتر NAA و طویل‌ترین ریشه در تیمار شاهد مشاهده گردید.

---

  تنوع ژنتیکی اساس و پایه کار اصلاح نباتات بوده و بدون آن اصلاح ژنتیکی دایمی گیاهان امکان‎پذیر نمی باشد. این بررسی
به­منظور مطالعه تنوع ژنتیکی و طبقه‎بندی ارقام مختلف توتون تیپ شرقی به اجرا در آمد. در این بررسی تعداد ۳۶ رقم موجود در بانک بذر مرکز تحقیقات و آموزش تیرتاش در قالب طرح لاتیس ساده ۶×۶ از نظر ۱۹ صفت مورفولوژیکی و شیمیایی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ‎های مورد مطالعه از نظر کلیه صفات اختلاف آماری معنی‎داری وجود داشت. بیشترین و کمترین مقدار ضرایب تغییرات ژنوتیپی به ترتیب مربوط به درصد قند و درصد نیکوتین و بیشترین و کمترین مقدار ضرایب تغییرات فنوتیپی به ترتیب مربوط به عملکرد برگ خشک و درصد ازت پروتیینی بود. صفات درصد خاکستر کل دارای بیشترین وراثت‌پذیری عمومی و درصد ازت پروتیینی و درصد فسفر دارای کمترین وراثت‌پذیری عمومی بودند. در تجزیه به عامل‌‌ها، ۶ عامل اصلی و مستقل تحت عناوین عملکرد و صفات مرتبط با آن (عامل ۱)، صفات ذایقه‌ای (عامل ۲)، صفات وابسته به نیتروژن (عامل ۳)، ارتفاع بوته (عامل ۴)، تعداد برگ (عامل ۵) و رسیدگی برگ توتون (عامل ۶) بدست آمد که ۸۰ درصد تنوع کل بین ارقام را توجیه نمود. با استفاده از تجزیه خوشه‎ای به روش حداقل واریانس وارد، ژنوتیپ‎های مورد مطالعه در ۷ گروه به ترتیب با ۶، ۵، ۳، ۸، ۲، ۴ و ۸ ژنوتیپ، طبقه­بندی گردید.

---

در این تحقیق سی و سه رقم و لاین گندم نان ایرانی از نظر تنوع ریزمغذی‌های آهن، روی، کلسیم، منیزیم، آمونیوم و کلر دانه و تنوع آللی زیرواحدهای سنگین گلوتنین در قالب طرح لاتیس ساده با دو تکرار در سال زراعی ۱۳۸۹ مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپهای مورد مطالعه از لحاظ همه صفات بجز میزان منیزیم و آمونیوم دانه اختلاف معنیداری وجود دارد. ضرایب همبستگی فنوتیپی بین میزان روی با آهن، منیزیم و آمونیوم دانه و همچنین همبستگی بین میزان آهن با کلسیم، منیزیم و کلر دانه معنی‌دار و مثبت بود. تجزیه خوشهای بر اساس میزان عناصر دانه ژنوتیپها را به سه گروه تفکیک نمود که بیش‌ترین فاصله ژنتیکی بین ارقام سپاهان و Line A و کم‌ترین فاصله ژنتیکی بین ارقام روشن و بزوستایا بود. در ارقام گندم نان مورد بررسی در مجموع ۱۴ ترکیب آللی و ۱۳ آلل تشخیص داده شد. میانگین کل امتیاز کیفیت گندم-های نان بر اساس زیرواحدهای سنگین گلوتنین در دامنه ۵ تا ۱۰ بوده و اکثر ارقام امتیازی معادل ۶ داشتند. ۱۵ درصد از ژنوتیپ‌ها امتیاز بالای کیفیت یعنی ۸ تا ۱۰ را دارا بودند. بیش‌ترین فراوانی در مکان ژنی Glu-A۱ مربوط به زیرواحد Null (۸۱/۸۱ درصد)، در مکان Glu-B۱ مربوط به زیرواحد ۸+۷ (۴/۴۸ درصد) و در مکان Glu-D۱ مربوط به زیرواحد ۱۲+۲ (۶/۶۶ درصد) بود. در رقم سرخ تخم در مکان ژنی Glu-D۱ ترکیب آللی شبیه ۱۰+۲ مشاهده شد که به صورت *۱۰+۱/۲ نام‌گذاری شد. در بین ارقام مورد بررسی، رقم سایسون دارای بالاترین امتیاز (۱۰) و بعد از آن به ترتیب ارقام پیشگام (امتیاز ۹)، بهار و Line A (امتیاز ۸) از لحاظ کیفیت گلوتنین بودند. همچنین Line A هم دارای بیش‌ترین میزان آهن،کلسیم و منیزیم دانه و هم دارای امتیاز مطلوب ۸ از جهت کیفیت گلوتنین بود. بنابراین بسته به اهدف به‌نژادی می‌توان از این ارقام به‌عنوان والد در تلاقی‌‌ها استفاده نمود.

---

  به­منظور مطالعه نحوه عمل ژن در ارقام برنج از لحاظ عوامل موثر بر عملکرد، چهار رقم برنج با سطوح متفاوتی از صفات، مورد مطالعه قرار گرفتند. ابتدا تلاقی­های مستقیم و معکوس بین ارقام سنگ طارم × گرده، IRRI_۲ × IR_۲۲۹ و تلاقی­های برگشتی انجام گرفت. بذور F_۱ و تلاقی­های برگشتی در سال­های بعد کاشته و با خودگشن شدن بذرهای F_۱ ، نسل F_۲ ایجاد شد. بدین ترتیب ده نسل مختلف در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. همه صفات کمی مورد بررسی برای دو تلاقی در شرایط مزرعه، دارای مقدار ^۲ χ معنی­داری برای مدل افزایشی- غالبیت بودند (به جز صفت تعداد طول خوشه در تلاقی سنگ طارم × گرده) که وجود حداقل اثرات متقابل دو ژنی را نشان می­دهد، آزمون مقیاس وزنی نشان داد که اجزای افزایشی-غالبیت همراه با اثرات متقابل افزایشی × افزایشی، افزایشی × غالبیت و اپیستازی از نوع مضاعف مسئول کنترل ژنتیکی صفات مرتبط با عملکرد می­باشند. وراثت­پذیری عمومی و خصوصی به ترتیب در دامنه ۵۶/۰ تا ۹۸/۰ و ۰۳/۰ تا ۶۸/۲ برآورد گردید. برای صفت ارتفاع بوته و وزن هزار دانه در تلاقی IRRI_۲ × IR_۲۲۹ تعداد فاکتورهای موثر بیشتر از یک ژن برآورد گردید.

---

به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی صفات مورفولوژیک و زراعی و بررسی اثر تنش کم آبی روی آن­ها در ۳۳ جمعیت از گونه
 T. boeoticum و هشت جمعیت از T. urartu آزمایشی به صورت طرح کرت­های خرد شده بر پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی در ۳ تکرار انجام شد. نتایج تجزیه واریانس از نظر کلیه صفات اختلاف معنی­داری بین جمعیت­ها را نشان داد. مقایسه گروهی بین دو گونه T. boeoticum و T. urartu نشان داد که بین دو گونه از نظر اکثر صفات اختلاف معنی­داری وجود دارد. با انجام مقایسه میانگین، جمعیت­های ۲۱۶.Tb، ۱۷۶.Tb، ۲۰۰.Tb، ۳Tb.، ۳۲. و ۱۲۰.Tb با در نظر گرفتن صفاتی مانند طول سنبله اصلی، تعداد سنبلچه در سنبله اصلی، عملکرد دانه در بوته و روز تا ظهور سنبله جمعیت­هایی برتر شناسایی شدند. ضرایب هم‏بستگی بین میانگین صفات در هر دو شرایط نشان داد که عملکرد دانه با تعداد دانه در سنبله اصلی، ارتفاع بوته و عرض برگ هم‏بستگی مثبت و معنی‌دار دارد. تجزیه خوشه­ای بر اساس کلیه صفات جمعیت­ها را در دو خوشه قرار داد. به طور کلی نتایج این مطالعه نشان داد که تنوع موجود در گونه‌های وحشی اینکورن جمع­آوری شده از مناطق جغرافیایی مختلف ایران متأثر از صفات موروفولوژیک و زراعی بوده است و استان­های کرمانشاه و لرستان از نظر تنوع ژنتیکی مطلوب نیز نواحی جغرافیایی برخوردار شناخته شدند.

---

یکی از راهکارهای اصلاح نباتات برای افزایش محتوای روی در دانه گندم، استفاده از تنوع ژنتیکی طبیعی از نظر این ویژگی است. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی ارقام گندم بهاره ایران از لحاظ صفات مربوط به کارآیی روی و هم­چنین رابطه­ این صفات با عملکرد و اجزاء عملکرد دو آزمایش مجزا در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد که یکی از آزمایش­ها فاقد محلول­پاشی روی و دیگری واجد محلول­پاشی روی بود. تجزیه دو آزمایش به شکل تجزیه واریانس مرکب انجام شد. نتایج تجزیه رگرسیون گام­ به­گام، همبستگی و علیت نشان داد که صفات میزان روی آندوسپرم و میزان روی جنین و آلورون مستقل از عملکرد و اجزای آن بوده و فاقد هرگونه اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر روی این صفات می­باشند. هم­چنین نتایج تجزیه واریانس مرکب حاکی از این بود که صفات مذکور در بین ارقام مورد مطالعه فاقد تنوع، واریانس ژنتیکی و وراثت­پذیری مطلوب می‌باشند. بنابراین انجام تلاقی و گزینش در داخل ارقام گندم بهاره فاقد کارآیی لازم برای اصلاح این صفات می­باشد و برای ارتقای محتوای روی در دانه این ارقام باید تلاقی آنها با ارقام روی کارآ یا خویشاوندان نزدیک روی کارآ را مد نظر قرار داد.

---

       این تحقیق به منظور تعیین ارتباط بین عملکرد دانه و اجزاء آن و شناسایی صفات دارای بیشترین اثر روی عملکرد، ۴۵ لاین موتانت حاصل از طارم محلی، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی از نظر کلیه صفات اختلاف معنی‌داری وجود دارد. مقایسه میانگین‌ها نشان داد که لاین شماره ۲ (M۶ –L ۴۳۵) از لحاظ عملکرد، تعداد دانه پر در خوشه، تعداد خوشه و طول خوشه نسبت به سایر ژنوتیپ‌ها برتری دارد. ضرایب همبستگی موجود بین صفات نشان داد که صفات تعداد دانه پر در خوشه (۸۵۵/۰)، طول خوشه (۹۲۹/۰) و تعداد خوشه (۹۰۴/۰) همبستگی مثبت و معنی‌داری با عملکرد دانه داشتند. تحلیل رگرسیون گام به گام نشان داد که صفات طول خوشه، تعداد دانه پر در خوشه، تعداد خوشه و ارتفاع بوته، ۵/۹۲ درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. نتایج تجزیه علیت نشان داد که بیشترین اثرات مستقیم و مثبت به ترتیب مربوط به صفات طول خوشه (۵۱۴/۰)، تعداد دانه پر در خوشه (۲۹۹/۰) و تعداد خوشه (۱۵۳/۰) می‌باشد. تعداد خوشه (۴۷۰/۰) بیشترین اثر غیر مستقیم را بر عملکرد دانه از طریق طول خوشه دارد. براساس نتایج به دست آمده از این تحقیق صفات طول خوشه، تعداد دانه پر در خوشه، تعداد خوشه و ارتفاع بوته به عنوان شاخص‌های انتخاب برای‌ بهبود عملکرد دانه در برنج شناسایی گردید.

---

     شناسایی دُز مناسب مواد جهش‌زا مهم‌ترین گام در انجام آزمایشات و ایجاد مواد ژنتیکی جهش‌یافته تلقی می‌گردد. طبق تعریف مناسب‌ترین دُز جهش‌زا، دُزی است که موجب ۵۰ درصد کاهش بقا و یا ۳۰ درصد کاهش رشد نسبت به شاهد می‌شود. هدف از انجام این تحقیق بررسی تأثیر دُزهای مختلف پرتو گاما (دُز صفر به عنوان شاهد، ۱۰۰، ۲۰۰، ۳۰۰ و ۴۰۰ گری) بر برخی خصوصیات رشدی اولیه به منظور تعیین دُز مناسب پرتوتابی گاما در گندم رقم سرداری بود. به این منظور آزمایشی بر اساس طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در شرایط آزمایشگاه و گلخانه انجام شد. تجزیه داده‌ها در آزمایش جوانه‌زنی بذر نشان داد، غیر از صفت سرعت جوانه‌زنی اختلاف معنی‌داری برای تمامی صفات بررسی شده شامل طول ریشه‌چه، طول ساقه‌چه، وزن تر ریشه‌چه، وزن تر ساقه‌چه، وزن خشک ریشه‌چه و وزن خشک ساقه‌چه مشاهده شد. تجزیه داده‌های بدست آمده از گلخانه نیز اختلافی معنی‌دار برای ارتفاع گیاه و درصد بقا نشان داد. بر اساس برازش بهترین مدل رگرسیونی و تجزیه پروبیت، دُزی که موجب ۵۰ درصد کاهش بقا و یا ۳۰ درصد کاهش رشد نسبت به شاهد می‌شد، تعیین گردید. در رقم سرداری این دُز در محدوده بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ گری قرار داشت. با به کار بردن این محدوده از دُز‌ پرتو گاما، می‌توان تنوع ژنتیکی مناسبی را جهت استفاده در برنامه‌های اصلاح گندم با استفاده از جهش ایجاد نمود.
 

---

تنش‌ کم‌آبی از مهم‌ترین عوامل محدودکننده تولید گندم در مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان از جمله ایران محسوب می‌شود. در شرایط تنش کم‌آبی فتوسنتز محدود شده و انتقال مجدد آسیمیلات‌های ذخیره شده در ساقه برای پر شدن دانه‌ها اهمیت بیشتری می‌یابد. به­ منظور آنالیز مولکولی انتقال مجدد فروکتان در ساقه گندم (پنالتیمیت) تحت تنش کم‌آبی انتهایی، لاین موتانت T-۶۵-۷-۱ (نسل هفتم و حاصل از پرتوتابی گاما) به همراه رقم تیپ وحشی آن‌ (رقم طبسی) از نظر بیان نسبی ژن‌های درگیر در بیوسنتز و هیدرولیز فروکتان و انتقال‌ ساکارز مورد مطالعه قرار گرفتند. اعمال کم‌آبی (۴۰-۳۰ درصـد ظرفیت زراعی مزرعه) در مرحله ظهور کامل سنبله (زادوکس ۶۰) آغاز شد و نمونه‌برداری‌ها در ۲ مرحله (۷ و ۲۱ روز پس از گرده‌افشانی) انجام شد. در لاین موتانت T-۶۵-۷-۱ افزایش قابل توجهی در سطوح بیان ژن‌های درگیر در بیوسنتز فروکتان (۱-SST و ۶-SFT)، هیدرولیز فروکتان (۶-FEH) و همچنین انتقال ساکارز (SUT۱ و SUT۲) نسبت به تیپ وحشی (رقم طبسی) مشاهده شد. همین امر علت انتقال مجدد بیشتر موتانت T-۶۵-۷-۱ در مقایسه با تیپ وحشی می‌باشد. در موتانت T-۶۵-۷-۱ در اوایل دوره پر شدن دانه‌ها ۱-SST و ۶-SFT فروکتان بیشتری در ساقه ذخیره می‌کنند. همچنین طی مرحله سریع پر شدن دانه‌ها، ۶-FEH ساکارز بیشتری تولید می‌کند و در نهایت SUT۱ و SUT۲ ساکارز بیشتری از ساقه به دانه منتقل می­ نمایند. در برنامه‌های اصلاحی گندم، ژن‌های ۱-SST، ۶-SFT، ۶-FEH، SUT۱ و SUT۲ می‌توانند به­عنوان معیاری برای گزینش ژنوتیپ‌هایی با محتوای فروکتان بالاتر و انتقال مجدد بیشتر مورد استفاده قرار گیرند.
 

 

---

---

به­ منظور ارزیابی واکنش ژنوتیپ­های برنج به تنش شوری در مرحله جوانه ­زنی آزمایشی به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه بیوتکنولوژی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اجرا شد. تعداد ۱۶ ژنوتیپ برنج در چهار سطح شوری (صفر، ۴۰، ۸۰ و ۱۲۰ میلی­مولار) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس تاثیر معنی ­دار شوری روی صفات مورد مطالعه در بین ژنوتیپ­ های مختلف برنج را نشان داد. با توجه به نتایج مقایسه میانگین صفات مورد بررسی، با افزایش میزان شوری از سطح شاهد به ۴۰، ۸۰ و ۱۲۰ میلی­ مولار، تمامی صفات کاهش معنی­ داری را نشان دادند. بررسی ضرایب همبستگی ساده بین صفات نشان داد که بیشترین همبستگی مثبت و معنی ­دار مربوط به صفت سرعت جوانه ­زنی با درصد جوانه ­زنی (۸۹/۰r =) می­باشد. نتایج حاصل از تجزیه به مؤلفه­های اصلی بر اساس هشت صفت در مرحله جوانه­زنی نشان داد که دو مؤلفه توانستند ۶۶/۷۷ درصد از تغییرات ‌کل را توجیه نمایند. تاکید مولفه اول روی طول ریشه­چه، وزن تر ریشه­چه، وزن خشک ریشه­چه، درصد و سرعت جوانه­زنی در جهت مثبت بود. تجزیه خوشه­ای ژنوتیپ­های برنج تحت تنش سطوح متفاوت شوری بر اساس صفات مورد بررسی، نشان داد که ژنوتیپ­های L۱۱۳، L۲۱، L۵۹، L۳۳ و شصتک محمدی در گروه سوم تحمل به شوری بیشتری نسبت به شاهد آزمایش (NONA BOKRA) داشتند. با توجه به تجزیه و تحلیل­ های انجام شده ژنوتیپ­ های شصتک محمدی و لاین ۲۱ از لحاظ تحمل به تنش در سطوح مختلف شوری برتر از سایر ژنوتیپ ­ها در این آزمایش بودند و می­توانند در برنامه ­های اصلاحی مورد استفاده قرار گیرند.

---