حسن سرداری، رسول اصغری زکریا، ناصر زارع، لیلا غفار زاده نمازی، مینا مقدس زاده،
دوره ۱۲، شماره ۳۴ - ( تابستان ۱۳۹۹ )
چکیده
کمبود آب از مهمترین عوامل بازدارنده رشد و نمو گیاه و کاهش عملکرد به ویژه در مرحله گلدهی و گرده‌افشانی گیاهان است. به منظور ارزیابی اکوتیپ های سیاه‌دانه از لحاظ تحمل به تنش خشکی در مرحله گلدهی (انتهای فصل) آزمایش مزرعه ای به‌صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در دانشگاه محقق اردبیلی اجرا در سال زراعی ۹۶-۱۳۹۵ شد. فاکتور اصلی آزمایش شامل آبیاری (آبیاری کامل و قطع آبیاری در مرحله گلدهی) و عامل فرعی شامل اکوتیپهای مختلف سیاه‌دانه بودند. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تنش خشکی باعث کاهش معنیدار در تمامی صفات اندازه گیری شده به جز تاریخ گلدهی شد. مقایسه میانگین داده ها نشان داد که بیشترین مقدار عملکرد دانه و درصد روغن را به‌ترتیب اکوتیپهای سمیرم و کاظمین دارند. همچنین بیشترین وزن هزار دانه در تیمار آبیاری کامل و در اکوتیپهای اردستان و خمینی‌شهر حاصل شد. بر اساس نتایج تجزیه خوشه‌ای در شرایط تنش خشکی، اکوتیپهای مورد مطالعه در سه گروه مختلف قرار گرفتند که اکوتیپهای گروه سوم شامل اکوتیپهای خمینی‌شهر، سمیرم، اصفهان، اردستان و شهرضا از عملکرد و اجزای عملکرد بالاتری برخوردار بودند. بنابراین، اکوتیپهای مذکور به‌عنوان اکوتیپهای با عملکرد بالا و متحمل به تنش خشکی شناخته شدند. مقایسه اکوتیپهای مختلف سیاه‌دانه با ترسیم نمودار سه بعدی بر اساس عملکرد در شرایط آبیاری کامل (Yp) و تنش خشکی انتهای فصل (Ys) و هر یک از شاخص‌های تحمل تنش (STI) و شاخص پایداری عملکرد (YSI) نشان داد که از لحاظ این شاخص‌ها اکوتیپهای خمینی‌شهر، سمیرم، اصفهان، شهرضا و اردستان به‌عنوان اکوتیپهای برتر در هر دو شرایط محسوب می‌شوند.
