چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: در آب و هوای مدیترانه ای، تنش آبی که اغلب در آخر فصل اتفاق می افتد، عامل اصلی محدودکننده عملکرد غلات است. پژوهش حاضر با هدف بررسی تنوع ژنتیکی، وراثت‌پذیری و پیشرفت ژنتیکی برخی شاخص های مرتبط با اجزای عملکرد دانه در جو تحت شرایط دیم انجام گرفت.
مواد و روش‌ها: در این تحقیق، ۱۰۸ لاین و رقم جو در قالب طرح‌های آلفا لاتیس با دو تکرار در ۹ بلوک در هر تکرار و دوازده کرت در هر بلوک در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی طی فصل زراعی ۹۹-۱۳۹۸ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه مورد ارزیابی قرار گرفت. صفات مورد ارزیابی شامل عملکرد دانه، روز تا خوشه دهی، روز تا رسیدگی فیزیولوژیکی، سرعت پرشدن دانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، شاخص برداشت سنبله، شاخص باروری سنبله، شاخص باروری سنبله در رسیدگی و شاخص تقسیم بندی سنبله بود.
یافته‌ها: تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ ها برای همه صفات مورد مطالعه تفاوت معنی داری وجود داشت. این بدان معناست که برای تمامی صفات تنوع ژنتیکی وجود دارد. به طور کلی، برای همه صفات، ضریب تغییرات فنوتیپی بالاتر از ضریب تنوع ژنوتیپی بود. تفاوت زیاد بین ضرایب تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی در شاخص باروری سنبله در رسیدگی، شاخص باروری سنبله و عملکرد دانه، نشان دهنده تأثیر عوامل محیطی در بیان این صفات می باشد. برای صفات وزن هزار دانه، سرعت پرشدن دانه و شاخص باروری سنبله، وراثت پذیری متوسط تا بالا همراه با پیشرفت ژنتیکی بالا مشاهده شد که نشان دهنده برتری عمل افزایشی ژنها برای این صفات است. این نشان می دهد که انتخاب می تواند در بهبود این صفات موثر باشد. بر اساس تجزیه خوشه ای به روش وارد و با استفاده از فاصله اقلیدسی، ژنوتیپ های مورد بررسی در هر دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی به ۴ گروه اصلی تقسیم شدند. در شرایط دیم، گروه اول از نظر صفات عملکرد دانه، سرعت پرشدن دانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، شاخص باروری سنبله و شاخص تقسیم بندی سنبله و در شرایط آبیاری تکمیلی، گروه دوم از نظر صفات عملکرد دانه، سرعت پرشدن دانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت، شاخص برداشت سنبله، شاخص باروری سنبله و شاخص باروری سنبله در رسیدگی در موقعیت بهتری قرار گرفتند.
نتیجه گیری: بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، انتظار می‌رود که عملکرد دانه با انتخاب غیرمستقیم برای صفات وزن هزار دانه، سرعت پرشدن دانه و شاخص باروری سنبله، بهبود یابد. مطابق با نتایج تجزیه خوشه‌ای، در شرایط دیم ژنوتیپ‌های گروه اول و در شرایط آبیاری تکمیلی ژنوتیپ‌های گروه دوم می‌توانند در برنامه‌های اصلاح نباتات یا معرفی رقم مورد توجه قرارگیرند.
