علی اکبر قنبری*1 
، مهران غلامی1 ، مهرزاد احمدی1
، مهران غلامی1 ، مهرزاد احمدی1
1- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
چکیده: (223 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: پاچ‌باقلا (Phaseolus vulgaris) یکی از انواع لوبیا بوده و بیشترین مصرف را در استان گیلان دارد. دوره رشد این محصول کوتاه و در حدود 60-70 روز و قابلیت کشت به صورت بهاره و تابستانه را دارد. سطح زیرکشت سالانه این گیاه 10-20 هزار هکتار در استان گیلان بهصورت بهاره و تابستانه بوده که از این میزان حدود 40 درصد مربوط به کشت بهاره است. زمان برداشت و مصرف این لوبیا، در مرحله رشد حداکثری غلاف‌های نارس و تغییر رنگ داده شده (قبل از خشک شدن غلاف‌ها) می‌باشد. در حال حاضر، به دلیل نبود رقم اصلاحشده، کشاورزان از توده‌های محلی پاچ‌باقلا استفاده می‌کنند که از عملکرد چندانی برخوردار نبوده و غیر یکنواختی در تولید محصول، مشکلاتی را در کشت این گیاه ایجاد کرده است. سه نوع از این توده‌ها نسبت به سایر توده‌ها متمایز می‌باشند، که بهترتیب اهمیت عبارتند از لوبیا با رگه مشکی، لوبیا رگه قرمز و لوبیا با رگه قهوه‌ای که توده‌های رگه مشکی بیشتر کشت شده و مورد پسند مصرف کننده است. بنابراین، لزوم معرفی لاین‌هایی با عملکرد مطلوب و بازارپسندی بالا ضروری به نظر می‌رسد. بر این اساس، با هدف معرفی لاین امیدبخش پرمحصول با پایداری مناسب، نه لاین پاچ باقلا منتخب از آزمایش‌های مقدماتی ارزیابی عملکرد حاصل از برنامه‌های به‌نژادی این گیاه در مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، بههمراه توده محلی شاهد، مورد ارزیابی قرار گرفتند.
مواد و روش‌ها: این آزمایش طی دو سال (1395 و 1397) در فصل بهار در سه منطقه از استان گیلان (رشت، لاهیجان، شاندرمن) با تعداد نه لاین (G9-G1) بههمراه توده محلی کوچصفهان (G10) در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. کشت بذور لاینها در اواخر فروردین انجام شد. لازم به ذکر است این لاینها منتخب از توده‌های بومی مناطق مختلف استان گیلان بوده و در آزمایشات مقدماتی ارزیابی عملکرد پاچ‌باقلا، برتر بودهاند. نتایج مربوط به عملکرد غلاف‌تر لاینها پس از برداشت، برای سه منطقه مورد تجزیه واریانس مرکب قرار گرفت. قبل از انجام تجزیه مرکب، آزمون نرمال بودن دادهها و یکنواختی واریانس محیط‌ها با استفاده از آزمون بارتلت با استفاده از نرم افزار SAS بررسی شد. روش AMMI توسط نرم افزار GenStat 12.0 و PBTools ورژن 2013 انجام شد و همچنین 16 روش پایداری از جمله S (1-6): آماره‌های پایداری نصار و هان، (1-4)NP: آماره‌های پایداری تنازرو، Wᵢ²: اکووالانس ریک، σ²ᵢ: واریانس پایداری شوکلا، bi: ضریب رگرسیون،S²dᵢ : انحراف از خط رگرسیون، CV: ضریب تغییرات، (i) θ: واریانس اثرمتقابل ژنوتیپ و محیط، :θᵢ میانگین واریانس‌ها پلستید، :KR مجموع رتبه کانگ، توسط از نرم افزار STABILITYSOFT محاسبه شد. میانگین و انحراف معیار رتبه آماره‌های پایداری برای هر یک از لاینها با استفاده از نرم افزارEXCEL انجام شد و نمودار سه‌بعدی میانگین عملکرد و رتبه آماره‌های پایداری بههمراه انحراف معیار آنها محاسبه شد.
یافته‌ها: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بین لاین‌های مورد بررسی از نظر عملکرد غلاف‌تر، تنوع ژنتیکی بالایی وجود دارد. اثرات ژنوتیپ، سال در ژنوتیپ، مکان در ژنوتیپ، و سال در مکان در ژنوتیپ برای صفت عملکرد غلاف‌تر معنی‌دار بود که حاکی از متفاوت بودن پاسخ عملکرد غلاف‌تر در مکان‌های مختلف بوده و محیط‌ها بهطور متفاوتی لاینها را تحت تأثیر قرار دادند. نتایج مقایسه میانگین در دو سال و سه منطقه نشان داد که لاین‌های G9، G3 و G6 بیشترین عملکرد غلاف‌تر در هکتار را داشتند. لاین‌های G9 و G7 بیشترین تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در غلاف را داشتند همچنین لاین G9 بیشترین طول غلاف را داشت. نتایج تجزیه واریانس AMMI نشان داد که اثر ژنوتیپ در محیط در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. دو مؤلفه اول، 1/81 درصد از تغییرات اثر متقابل ژنوتیپ در محیط را تبیین کردند. مؤلفه اول 2/66 درصد و مؤلفه دوم 9/14 درصد از تغییرات را توجیه نمود. در روش AMMI، لاین‌های شماره G4، G7،G6 و G5 نزدیک‌ترین لاینها به مرکز بای پلات بودند، در نتیجه می‌توان گفت که آنها کمترین تغییرات محیطی را نشان داده و بهعنوان لاین‌های پایدار پاچ‌باقلا شناخته شدند. همچنین، لاین‌های G8،G9 و G3 که در رأس چندضلعی قرار گرفته‌اند، دارای سازگاری خصوصی خوبی با مناطق رشت، لاهیجان و شاندرمن بودند. بنابراین می‌توانند بهعنوان نمونه‌های منتخب برای مکان‌های مورد بررسی تعیین شوند. نتایج بررسی 16 آماره پایداری متفاوت بود، از این رو برای انتخاب لاین‌های برتر از نظر همه آماره‌ها و عملکرد مناسب، از میانگین و انحراف معیار رتبه آماره‌ها استفاده شد. هر لاینی که کمترین میزان جمع رتبه آماره‌ها (SR) و میانگین رتبه آماره‌ها (AR) و بالاترین عملکرد را داشت، بهعنوان لاین پایدار انتخاب شد. از این رو، لاین‌های G6، G7 وG8 بهعنوان لاین‌های پایدار و برتر شناسایی شدند.
نتیجه‌گیری: با توجه به ویژگی‌های زراعی و نتایج بدست آمده از روش‌های آماری مورد بررسی، لاین‌های G7 وG6 بهعنوان لاین‌های پاچ‌باقلا با پایداری عملکرد بالا انتخاب شدند. در صورت نامگذاری و معرفی این لاینها به عرصه کشاورزی، ضمن افزایش درآمد برای کشاورزان، باعث افزایش تولید در کشور و در نتیجه کمک به امنیت غذایی خواهد شد.
مقدمه و هدف: پاچ‌باقلا (Phaseolus vulgaris) یکی از انواع لوبیا بوده و بیشترین مصرف را در استان گیلان دارد. دوره رشد این محصول کوتاه و در حدود 60-70 روز و قابلیت کشت به صورت بهاره و تابستانه را دارد. سطح زیرکشت سالانه این گیاه 10-20 هزار هکتار در استان گیلان بهصورت بهاره و تابستانه بوده که از این میزان حدود 40 درصد مربوط به کشت بهاره است. زمان برداشت و مصرف این لوبیا، در مرحله رشد حداکثری غلاف‌های نارس و تغییر رنگ داده شده (قبل از خشک شدن غلاف‌ها) می‌باشد. در حال حاضر، به دلیل نبود رقم اصلاحشده، کشاورزان از توده‌های محلی پاچ‌باقلا استفاده می‌کنند که از عملکرد چندانی برخوردار نبوده و غیر یکنواختی در تولید محصول، مشکلاتی را در کشت این گیاه ایجاد کرده است. سه نوع از این توده‌ها نسبت به سایر توده‌ها متمایز می‌باشند، که بهترتیب اهمیت عبارتند از لوبیا با رگه مشکی، لوبیا رگه قرمز و لوبیا با رگه قهوه‌ای که توده‌های رگه مشکی بیشتر کشت شده و مورد پسند مصرف کننده است. بنابراین، لزوم معرفی لاین‌هایی با عملکرد مطلوب و بازارپسندی بالا ضروری به نظر می‌رسد. بر این اساس، با هدف معرفی لاین امیدبخش پرمحصول با پایداری مناسب، نه لاین پاچ باقلا منتخب از آزمایش‌های مقدماتی ارزیابی عملکرد حاصل از برنامه‌های به‌نژادی این گیاه در مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، بههمراه توده محلی شاهد، مورد ارزیابی قرار گرفتند.
مواد و روش‌ها: این آزمایش طی دو سال (1395 و 1397) در فصل بهار در سه منطقه از استان گیلان (رشت، لاهیجان، شاندرمن) با تعداد نه لاین (G9-G1) بههمراه توده محلی کوچصفهان (G10) در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. کشت بذور لاینها در اواخر فروردین انجام شد. لازم به ذکر است این لاینها منتخب از توده‌های بومی مناطق مختلف استان گیلان بوده و در آزمایشات مقدماتی ارزیابی عملکرد پاچ‌باقلا، برتر بودهاند. نتایج مربوط به عملکرد غلاف‌تر لاینها پس از برداشت، برای سه منطقه مورد تجزیه واریانس مرکب قرار گرفت. قبل از انجام تجزیه مرکب، آزمون نرمال بودن دادهها و یکنواختی واریانس محیط‌ها با استفاده از آزمون بارتلت با استفاده از نرم افزار SAS بررسی شد. روش AMMI توسط نرم افزار GenStat 12.0 و PBTools ورژن 2013 انجام شد و همچنین 16 روش پایداری از جمله S (1-6): آماره‌های پایداری نصار و هان، (1-4)NP: آماره‌های پایداری تنازرو، Wᵢ²: اکووالانس ریک، σ²ᵢ: واریانس پایداری شوکلا، bi: ضریب رگرسیون،S²dᵢ : انحراف از خط رگرسیون، CV: ضریب تغییرات، (i) θ: واریانس اثرمتقابل ژنوتیپ و محیط، :θᵢ میانگین واریانس‌ها پلستید، :KR مجموع رتبه کانگ، توسط از نرم افزار STABILITYSOFT محاسبه شد. میانگین و انحراف معیار رتبه آماره‌های پایداری برای هر یک از لاینها با استفاده از نرم افزارEXCEL انجام شد و نمودار سه‌بعدی میانگین عملکرد و رتبه آماره‌های پایداری بههمراه انحراف معیار آنها محاسبه شد.
یافته‌ها: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بین لاین‌های مورد بررسی از نظر عملکرد غلاف‌تر، تنوع ژنتیکی بالایی وجود دارد. اثرات ژنوتیپ، سال در ژنوتیپ، مکان در ژنوتیپ، و سال در مکان در ژنوتیپ برای صفت عملکرد غلاف‌تر معنی‌دار بود که حاکی از متفاوت بودن پاسخ عملکرد غلاف‌تر در مکان‌های مختلف بوده و محیط‌ها بهطور متفاوتی لاینها را تحت تأثیر قرار دادند. نتایج مقایسه میانگین در دو سال و سه منطقه نشان داد که لاین‌های G9، G3 و G6 بیشترین عملکرد غلاف‌تر در هکتار را داشتند. لاین‌های G9 و G7 بیشترین تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در غلاف را داشتند همچنین لاین G9 بیشترین طول غلاف را داشت. نتایج تجزیه واریانس AMMI نشان داد که اثر ژنوتیپ در محیط در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. دو مؤلفه اول، 1/81 درصد از تغییرات اثر متقابل ژنوتیپ در محیط را تبیین کردند. مؤلفه اول 2/66 درصد و مؤلفه دوم 9/14 درصد از تغییرات را توجیه نمود. در روش AMMI، لاین‌های شماره G4، G7،G6 و G5 نزدیک‌ترین لاینها به مرکز بای پلات بودند، در نتیجه می‌توان گفت که آنها کمترین تغییرات محیطی را نشان داده و بهعنوان لاین‌های پایدار پاچ‌باقلا شناخته شدند. همچنین، لاین‌های G8،G9 و G3 که در رأس چندضلعی قرار گرفته‌اند، دارای سازگاری خصوصی خوبی با مناطق رشت، لاهیجان و شاندرمن بودند. بنابراین می‌توانند بهعنوان نمونه‌های منتخب برای مکان‌های مورد بررسی تعیین شوند. نتایج بررسی 16 آماره پایداری متفاوت بود، از این رو برای انتخاب لاین‌های برتر از نظر همه آماره‌ها و عملکرد مناسب، از میانگین و انحراف معیار رتبه آماره‌ها استفاده شد. هر لاینی که کمترین میزان جمع رتبه آماره‌ها (SR) و میانگین رتبه آماره‌ها (AR) و بالاترین عملکرد را داشت، بهعنوان لاین پایدار انتخاب شد. از این رو، لاین‌های G6، G7 وG8 بهعنوان لاین‌های پایدار و برتر شناسایی شدند.
نتیجه‌گیری: با توجه به ویژگی‌های زراعی و نتایج بدست آمده از روش‌های آماری مورد بررسی، لاین‌های G7 وG6 بهعنوان لاین‌های پاچ‌باقلا با پایداری عملکرد بالا انتخاب شدند. در صورت نامگذاری و معرفی این لاینها به عرصه کشاورزی، ضمن افزایش درآمد برای کشاورزان، باعث افزایش تولید در کشور و در نتیجه کمک به امنیت غذایی خواهد شد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |