تابستان
برگشت به فهرست مقالات |
برگشت به فهرست نسخه ها
1- دانشگاه زنجان
2- موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور
2- موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور
چکیده: (133 مشاهده)
چکیده مبسوط
مقدمه و هدف: از جمله ارکان اصلی توسعه پایدار هر کشور، تأمین غذای کافی با قیمت مناسب برای افراد آن جامعه می‌باشد. غلات و تولیدات آن بخش اصلی اکثر رژیم‌های غذایی انسان در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه هستند که بخش عمده‌ای از انرژی و مواد مغذی رژیم غذایی را تشکیل می‌دهند. گندم یکی از مهمترین گیاهان زراعی در دنیا می‌باشد که بعد از ذرت بالاترین تولید را دارا می‌باشد. گندم تقریباً 20 درصد از کالری و پروتئین را برای 5/4 میلیارد نفر در اشکال مختلف تأمین می‌کند. تغییرات آب و هوایی یک تهدید بزرگ برای اکثر محصولات کشاورزی است که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری در سطح جهان رشد می‌کنند. تنش خشکی یکی از پیامدهای تغییرات اقلیمی است که تأثیر منفی بر رشد و عملکرد گندم دارد. پیش‌بینی‌های مدل‌های تغییرات آب و هوایی نشان می‌دهد که میانگین دمای جهانی تا پایان سال 2100 بین 5/0 تا 7/3 درجه سلسیوس افزایش می‌یابد. با توجه به تأثیرات همزمان افزایش دما و کاهش بارندگی، انتظار می‌رود شدت و فراوانی خشکسالی افزایش یابد. همچنین انتظار می‌رود تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر تولید محصولات کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک مانند ایران شدیدتر باشد. از این‌رو تولید ارقام جدید با عملکرد بالا در مناطقی که با خشکی مواجه هستند، ضروری است. بنابراین به منظور تعیین صفات زراعی مورفولوژیکی موثر بر عملکرد دانه در شرایط دیم در ارقام گندم زمستانه، 24 لاین و رقم گندم نان مورد ارزیابی قرار گرفتند.
مواد و روش‌ها: آزمایش حاضر در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار تحت شرایط دیم انجام گردید. در این تحقیق 12 لاین پیشرفته به همراه لاین WAZ و 11 رقم گندم دیم پاییزه به نام‌های سرداری، هما، آذر2، تکاب، اوحدی، رصد، هشترود، باران، سائین، صدرا و کراس سبلان در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان در سال زراعی 97-1396 مورد ارزیابی قرار گرفتند. بدین منظور صفات روز تا آبستنی، روز تا ظهور سنبله، روز تا گرده‌افشانی، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، محتوای نسبی آب برگ (RWC) ، اختلاف دمای کانوپی، ارتفاع، طول سنبله، طول پدانکل، طول بیرون آمدگی پدانکل، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت اندازه‌گیری شدند. بعد از اندازه‌گیری صفات، تجزیه و تحلیل داده‌ها انجام و میانگین‌ها به روش دانکن مورد مقایسه قرار گرفتند. به منظور بررسی روابط بین صفات تجزیه‌های آماری چند متغیره شامل تجزیه همبستگی، تجزیه رگرسیون و تجزیه به مؤلفه‌های اصلی انجام شدند.
یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین نشان داد که بین ژنوتیپ‌ها از لحاظ تمامی صفات به غیر از محتوای نسبی آب برگ، اختلاف دمای کانوپی، تعداد سنبله در متر مربع و وزن هزار دانه اختلاف معنی‌داری وجود داشت که بیانگر تنوع بالا میان ژنوتیپ‌ها برای اکثر صفات اندازه‌گیری شده بود. نتایج مقایسه میانگین آزمون دانکن نشان داد بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به رقم هشترود بود. رقم کراس سبلان به عنوان دیررس‌ترین رقم و لاین شماره 8 به عنوان زودرس‌ترین ژنوتیپ در این بررسی شناسایی شدند. در بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی، لاین شماره 2 پابلندترین ژنوتیپ بود. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد که همبستگی مثبت بالا و معنی‌داری بین عملکرد با تعداد دانه در سنبله و همبستگی منفی و معنی‌دار بین عملکرد و طول سنبله وجود داشت. تعداد دانه در سنبله همبستگی مثبت و معنی‌دار با شاخص برداشت داشت. همچنین تعداد دانه در سنبله همبستگی منفی و معنی‌دار با وزن هزار دانه و تعداد سنبله در متر مربع داشت. محتوای نسبی آب برگ با طول پدانکل همبستگی مثبت و معنی‌داری را نشان داد. نتایج تجزیه رگرسیون گام‌به‌گام نشان داد که چهار متغیر تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در متر مربع، وزن هزار دانه و طول سنبله 8/93 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. نتایج حاصل از تجزیه به مؤلفه‌های اصلی نشان داد که پنج مؤلفه اول دارای مقدار ویژه بالاتر از یک بودند و بیشترین میزان واریانس را به‌خود اختصاص دادند به‌طوریکه پنج مؤلفه اول 21/80 درصد از واریانس کل را توجیه می کردند. علاوه بر این، مؤلفه‌های اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم به‌ترتیب 03/22، 12/19، 46/17، 05/13 و 55/8 درصد از واریانس کل را به‌خود اختصاص دادند. بر اساس نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی صفات تعداد دانه در سنبله، عملکرد و شاخص برداشت با ضریب مثبت با مؤلفه دوم مرتبط بودند.
نتیجه‌گیری: در شرایط دیم رشد رویشی زیاد و تولید زیست توده بالا سبب تخلیه کامل رطوبت در اوایل فصل رشد شده و گیاه بعد از مرحله گرده‌افشانی با تنش شدید مواجه شد و عملکرد به شدت کاهش یافت. از طرفی، ژنوتیپ‌هایی که طول سنبله کوتاه‌تر اما تعداد سنبله در متر مربع بیشتر با تعداد دانه در متر مربع بیشتر داشتند، عملکرد دانه بالاتری داشتند که می‌توان از این ژنوتیپ‌ها برای تلاقی در برنامه‌های بهنژادی آینده استفاده کرد.
مقدمه و هدف: از جمله ارکان اصلی توسعه پایدار هر کشور، تأمین غذای کافی با قیمت مناسب برای افراد آن جامعه می‌باشد. غلات و تولیدات آن بخش اصلی اکثر رژیم‌های غذایی انسان در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه هستند که بخش عمده‌ای از انرژی و مواد مغذی رژیم غذایی را تشکیل می‌دهند. گندم یکی از مهمترین گیاهان زراعی در دنیا می‌باشد که بعد از ذرت بالاترین تولید را دارا می‌باشد. گندم تقریباً 20 درصد از کالری و پروتئین را برای 5/4 میلیارد نفر در اشکال مختلف تأمین می‌کند. تغییرات آب و هوایی یک تهدید بزرگ برای اکثر محصولات کشاورزی است که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری در سطح جهان رشد می‌کنند. تنش خشکی یکی از پیامدهای تغییرات اقلیمی است که تأثیر منفی بر رشد و عملکرد گندم دارد. پیش‌بینی‌های مدل‌های تغییرات آب و هوایی نشان می‌دهد که میانگین دمای جهانی تا پایان سال 2100 بین 5/0 تا 7/3 درجه سلسیوس افزایش می‌یابد. با توجه به تأثیرات همزمان افزایش دما و کاهش بارندگی، انتظار می‌رود شدت و فراوانی خشکسالی افزایش یابد. همچنین انتظار می‌رود تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر تولید محصولات کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک مانند ایران شدیدتر باشد. از این‌رو تولید ارقام جدید با عملکرد بالا در مناطقی که با خشکی مواجه هستند، ضروری است. بنابراین به منظور تعیین صفات زراعی مورفولوژیکی موثر بر عملکرد دانه در شرایط دیم در ارقام گندم زمستانه، 24 لاین و رقم گندم نان مورد ارزیابی قرار گرفتند.
مواد و روش‌ها: آزمایش حاضر در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار تحت شرایط دیم انجام گردید. در این تحقیق 12 لاین پیشرفته به همراه لاین WAZ و 11 رقم گندم دیم پاییزه به نام‌های سرداری، هما، آذر2، تکاب، اوحدی، رصد، هشترود، باران، سائین، صدرا و کراس سبلان در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان در سال زراعی 97-1396 مورد ارزیابی قرار گرفتند. بدین منظور صفات روز تا آبستنی، روز تا ظهور سنبله، روز تا گرده‌افشانی، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، محتوای نسبی آب برگ (RWC) ، اختلاف دمای کانوپی، ارتفاع، طول سنبله، طول پدانکل، طول بیرون آمدگی پدانکل، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت اندازه‌گیری شدند. بعد از اندازه‌گیری صفات، تجزیه و تحلیل داده‌ها انجام و میانگین‌ها به روش دانکن مورد مقایسه قرار گرفتند. به منظور بررسی روابط بین صفات تجزیه‌های آماری چند متغیره شامل تجزیه همبستگی، تجزیه رگرسیون و تجزیه به مؤلفه‌های اصلی انجام شدند.
یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین نشان داد که بین ژنوتیپ‌ها از لحاظ تمامی صفات به غیر از محتوای نسبی آب برگ، اختلاف دمای کانوپی، تعداد سنبله در متر مربع و وزن هزار دانه اختلاف معنی‌داری وجود داشت که بیانگر تنوع بالا میان ژنوتیپ‌ها برای اکثر صفات اندازه‌گیری شده بود. نتایج مقایسه میانگین آزمون دانکن نشان داد بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به رقم هشترود بود. رقم کراس سبلان به عنوان دیررس‌ترین رقم و لاین شماره 8 به عنوان زودرس‌ترین ژنوتیپ در این بررسی شناسایی شدند. در بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی، لاین شماره 2 پابلندترین ژنوتیپ بود. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد که همبستگی مثبت بالا و معنی‌داری بین عملکرد با تعداد دانه در سنبله و همبستگی منفی و معنی‌دار بین عملکرد و طول سنبله وجود داشت. تعداد دانه در سنبله همبستگی مثبت و معنی‌دار با شاخص برداشت داشت. همچنین تعداد دانه در سنبله همبستگی منفی و معنی‌دار با وزن هزار دانه و تعداد سنبله در متر مربع داشت. محتوای نسبی آب برگ با طول پدانکل همبستگی مثبت و معنی‌داری را نشان داد. نتایج تجزیه رگرسیون گام‌به‌گام نشان داد که چهار متغیر تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در متر مربع، وزن هزار دانه و طول سنبله 8/93 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. نتایج حاصل از تجزیه به مؤلفه‌های اصلی نشان داد که پنج مؤلفه اول دارای مقدار ویژه بالاتر از یک بودند و بیشترین میزان واریانس را به‌خود اختصاص دادند به‌طوریکه پنج مؤلفه اول 21/80 درصد از واریانس کل را توجیه می کردند. علاوه بر این، مؤلفه‌های اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم به‌ترتیب 03/22، 12/19، 46/17، 05/13 و 55/8 درصد از واریانس کل را به‌خود اختصاص دادند. بر اساس نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی صفات تعداد دانه در سنبله، عملکرد و شاخص برداشت با ضریب مثبت با مؤلفه دوم مرتبط بودند.
نتیجه‌گیری: در شرایط دیم رشد رویشی زیاد و تولید زیست توده بالا سبب تخلیه کامل رطوبت در اوایل فصل رشد شده و گیاه بعد از مرحله گرده‌افشانی با تنش شدید مواجه شد و عملکرد به شدت کاهش یافت. از طرفی، ژنوتیپ‌هایی که طول سنبله کوتاه‌تر اما تعداد سنبله در متر مربع بیشتر با تعداد دانه در متر مربع بیشتر داشتند، عملکرد دانه بالاتری داشتند که می‌توان از این ژنوتیپ‌ها برای تلاقی در برنامه‌های بهنژادی آینده استفاده کرد.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
اصلاح براي تنش هاي زنده و غيرزنده محيطي
دریافت: 1402/11/27 | پذیرش: 1403/10/15
دریافت: 1402/11/27 | پذیرش: 1403/10/15
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
